مکان‌ یابی خانقاه بوزَنجِرد دشت همدان براساس مستندات تاریخی و شواهد باستان‌ شناسی

با گرویدن ایلخانان مغول به دین اسلام و همراهی و صدارت ‌‌بزرگان ایرانی، احداث مجموعه‌های مذهبی مورد توجه ویژه قرار گرفت و مجموعه‌های بزرگ و معتبری، به ‌ویژه در شهرهایی چون: تبریز، مراغه، سلطانیه و همدان برپا داشتند؛ ازجمله مجموعه‌های شاخص و عظیم دورۀ ایلخانی خانقاه بوزَنجِرد است که از ساخته‌های «غازان‌خان» پادشاه ایلخانی، در دشت همدان به‌شمار می‌آمده است. این مجموعۀ مهم با گذشت زمان ازمیان رفته و اطلاع دقیقی ازدلایل ساخت آن و نیز کمّیت و کیفیت ساختمانی آن در دست نیست. هدف اصلی این پژوهش شناسایی وضعیت این مجموعۀ مذهبی ازطریق مطالعۀ داده‌های باستان‌شناختی حاصل از بررسی‌های نوین و اسناد تاریخی است. پرسش‌های این پژوهش عبارتنداز: با توجه به مستندات تاریخی و شواهد باستان‌شناسی خانقاه بوزنجِرد را در کجا می‌توان جایابی کرد؟ و تاثیر کدام مناطق به‌لحاظ سبک ساخت و نقش‌مایه، در آثار سفالی و کاشی‌کاری محوطه بوزنجرد دیده می‌شود؟ پژوهش حاضر، از نوع تحقیقات تاریخی و توصیفی-تحلیلی است که گردآوری اطلاعات در آن به‌صورت اسنادی و تطبیق میدانی یافته‌های این حوزه با سایر مناطق صورت گرفته است. براساس نتایج به‌دست آمده، این مجموعه در حدود 60 کیلومتری شرق همدان و در کنار مسیر ارتباطی همدان به ساوه و جنوب روستای کنونی بُزینه‌جرد واقع‌بوده و غازان‌خان به‌جهت کرامتی که نسبت به «خواجه یوسفِ بوزنجردی همدانی» (از بزرگان تصوف) داشته دستور ساخت این مجموعه را داده است. موارد قابل‌مقایسه با یافته‌های این محوطه براساس شکل، نقش‌مایه و جزئیات‌ فنی در مراکز فرهنگی همجوار هم‌چون: استان مرکزی (آوه، ذلف‌آباد)، ری، کرمانشاه (کنگاور و بیستون)، زنجان (آق‌کند، سلطانیه) و شمال‌غرب ایران (تخت‌سلیمان و ارومیه) که در ارتباط نزدیک‌تر با دشت همدان قرار داشتند، شناسایی و مطالعه شده است.

location of bozanjerd monastery in hamedan plain based on historical documents and archaeological evidence

with the conversion of the mongol ilkhans to islam and the support and leadership of the great iranians, the construction of religious complexesreceived special attention and large and prestigious complexes wereestablished, especially in cities such as tabriz, maragheh, soltanieh andhamedan. one of the significant and great collections of the patriarchalperiod is the bozanjerd monastery, which was built by ghazan khan, thepatriarchal king, in the plain of hamedan. this important complex hasdisappeared over time and the exact reasons for its construction as well as thequantity and quality of its construction are not available. the main purposeof this article is to identify the status of this religious complex through thestudy of archaeological data obtained from modern studies and historicaldocuments. the questions of this research are: according to historicaldocuments and archeological evidence, where can bozanjerd monasterybe located? and the influence of which areas in terms of construction styleand design can be seen in the pottery and tiling works of buzanjard area?the present study is a historical and descriptive-analytical research inwhich information has been collected in the form of documents and fieldmatching of the findings of this field with other regions. according to theresults, this complex is located about 60 km east of hamedan and next tothe communication route from hamedan to saveh and the south of thecurrent village of buzineh-e-jard. has given this collection. comparablecases with the findings of this area based on shape, texture and technicaldetails in neighboring cultural centers such as markazi province (aweh,zolf abad), rey, kermanshah (kangavar and bistoon), zanjan (aq kand,soltanieh) and northwest of iran (takht-e soleiman and urmia), whichwere more closely related to the hamedan plain, have been identified and studied.