تحلیلی بر سفالینه ‌های دوران اسلامی قلعه یل‌ سویی شهرستان گرمی، اردبیل

قلعه یل ‌سویی، یکی از مهم ‌ترین و بزرگ ‌ترین قلاع دوران اسلامی در شهرستان گرمی اردبیل و در حوزۀ جغرافیایی شمال ‌غرب ایران بوده که حجم انبوه داده‌های فرهنگی آن، ازجمله «سفال» بر اهمیت محوطه افزوده است. این قلعۀ تاریخی در سال 1397 مورد بررسی‌های روشمند باستان‌شناسی قرار گرفت. در ضمن مطالعات و بررسی‌های صورت‌گرفته در این محوطه، یافته‌های سفالی زیادی، شامل ظروف سالم و قطعات مختلف شکسته در کارگاه‌های مختلف کاوش شناسایی شد که بر اهمیت این سایت باستانی بیش از پیش، افزوده و ضرورت ساماندهی و تحلیلی شفاف را در رابطه با این یافته‌های مهم فرهنگی موجب گردید. از نکات مهم در ارتباط با سفالینه‌های قلعه یل‌سویی، وجود گونه‌های سفالی از منظر فرمی و نقوش آن بوده که تا به امروز موردمطالعه قرار نگرفته و می‌تواند در زمینۀ مطالعات سفالینه‌های دوران اسلامی در حوزۀ جغرافیایی شمال‌غرب ایران مفید واقع گردد. در این‌راستا، پژوهش پیشِ‌رو به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و براساس مطالعات کتابخانه‌‌ای و کاوش‌های میدانی، به معرفی، گونه‌شناسی و تحلیل نقوش سفالینه‌های محوطۀ یل‌سویی پرداخته است؛ هم‌چنین منشا تولید این آثار در منطقه، شناسایی نواحی در تعامل و روابط فرهنگی با قلعه یل‌سویی و درنهایت تعیین دورۀ زمانی آن براساس گاهنگاری‌ و مقایسه‌های صورت گرفته؛ از مهم‌ترین اهداف و پرسش‌های مطرح‌شده در این پژوهش هستند. مطالعات صورت‌گرفته نشان می‌دهد که سفال‌های این محوطه در یک دسته‌‌بندی کلی به چهار گروه: سفال‌های بدون‌لعاب ساده و منقوش و سفال‌های لعاب‌دار ساده و منقوش قابل تقسیم بوده و شامل انواع تکنیک‌های قالب‌زده، نقش‌کنده، نقش مُهری، نقش‌افزوده، ترکیبی، لعاب یک‌رنگ، نقاشی روی لعاب، نقاشی زیرلعاب، آق‌کند، زرین‌فام، و اسگرافیاتو می‌باشد. این آثار متعلق به قرون نخستین اسلامی و هم‌چنین قرون میانی، خصوصاً دورۀ سلجوقی بوده و نوع نقوش و تکنیک‌های به‌کار رفته در این سفالینه‌ها، نشان از ارتباطات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای قلعه یل‌سویی با دیگر نواحی هم‌چون: آذربایجان، زنجان، کاشان، ری، نیشابور و همدان دارد.

an analysis of the ceramic of the islamic period of yel-suie castle in germi city, ardabil

yelsuie castle is one of the most important and largest castles of the islamic era in the city of garmi, ardabil, in the geographical area of northwesterniran, whose large volume of cultural data, such as pottery, has increased theimportance of the site. this historical castle was studied by archeologicalmethods in 2018. in addition to studies and surveys conducted in this area,many cerabic finds, including healthy vessels and various broken pieceswere identified. one of the important points in relation to the ceramicof yelsuie castle is the existence of pottery species from the perspectiveof fermi and its designs, which have not been studied to date and canbe useful in the study of ceramic of the islamic era in the geographicalarea of northwestern iran. this research is a descriptive-analytical methodbased on library studies and field excavations, introducing, typology andanalysis of ceramic patterns in the yelsuie area. also, the origin of theproduction of these works in the region, identifying areas in interaction andcultural relations with yelsuie castle and determining its time period basedon chronology and comparisons; they are one of the most important goalsand questions raised in this research. studies show that the ceramic of thisarea is divided into four groups in a general category: plain and paintedunglazed pottery and plain and painted glazed pottery and includes a varietyof molded, carved, sealing, added role, composition, monochrome glaze,painting on glaze, painting under glaze, aghkand, zarinufam, skrafiato.these works belong to the first islamic centuries as well as the middleages, especially the seljuk period, and the type of designs and techniquesused in these ceramic show the regional and supra-regional connections ofyalsooi castle with other areas such as azerbaijan, zanjan, kashan, rey, neishabour and hamedan.