بررسی نقش‌ مایۀ گاو بر روی سنگ ‌نگاره‌های تیمرۀ گلپایگان

گلپایگان، نام سرزمینی است در شمال‌غربی استان اصفهان که تقریباً در مرکز ایران واقع شده است. رودخانۀ گلپایگان به‌عنوان عاملی مهم در شکل‌گیری فرهنگ‌های باستانی در این منطقه محسوب می‌شود. محوطه‌های باستانی (چغاحسن و لُهرامش) نشان می‌دهد که حداقل از هزار‌ پنجم پیش‌ازمیلاد این منطقه زیستگاه گروه‌های انسانی بوده است و هم‌چنین وجود تعداد بسیار زیادی نقش کند (سنگ‌نگاره) که طی دوره‌های گوناگون، برروی صخره‌هایی از جنس سنگ شیست ایجاد شده‌اند؛ در سراسر این حوزه، نشانی از تمدنی کهن در این منطقه دارد. ازنظر موضوعی نقش‌مایه‌های این صخره‌ها شامل نقوش: حیوانی، انسانی، گیاهی، نمادین، ابزارها، خطوط و... است. در این‌میان نقوش حیوانی دارای بیشترین فراوانی است و در بین نقش‌های حیوانی نقش بزکوهی بیش از همۀ نقوش تکرار شده است. یکی از نقش‌های کمیاب حیوانی در این‌میان، نقش گاو است که در دو حالت مختلف که ظاهراً نشانی از اهلی بودن و وحشی بودن است، تصویر شده‌اند. نشانه‌های استفاده از نیروی این حیوان در حالت اهلی و در امر کشاورزی با نقش‌مایه‌های گاوآهن نیز قابل بررسی است. در این پژوهش به بررسی و تحلیل محتوای این نقش با تکیه‌بر آثار شناسایی شده در این حوزۀ جغرافیایی و بررسی تاریخی نشانه‌های زیست این حیوان در فلات ایران و مقایسۀ این نقش برروی سنگ‌نگاره‌های دیگر مناطق ایران و سایر هنرهای تزئینی پیش‌ازتاریخ ایران، پرداخته شده است. در پایان براساس نوع نقوش گاو سعی شده است به یکی از پرسش‌های این پژوهش که با تکیه بر نقش‌های گوناگون گاو، می‌توان به گاهنگاری نسبی چنین نقوشی دست‌یافت، پاسخ داده شود. براساس این نقوش این نتیجه حاصل شد که آغاز دورۀ مس‌وسنگ می‌تواند مرز بین دو گاهنگاری نقوش گاو وحشی و اهلی باشد؛ یعنی کمترین گاهنگاری نقوش گاوهای وحشی و بیشترین گاهنگاری برای نقوش گاوهای اهلی احتمالاً آغاز دورۀ مس‌وسنگ است؛ هم‌چنین کمترین گاهنگاری برای برخی از نقوش گاوهای اهلی نیز دوران تاریخی و اوایل دوران اسلامی است. دیگر پرسش این پژوهش، چگونگی ویژگی‌های سبکی و گونه‌شناسی نقش گاو است که در حالت کلی این نقوش هم به سبک واقع‌گرایانه و هم به سبک تجریدی به‌نمایش درآمده‌اند و دو گونه گاو کوهان‌دار و بدون کوهان با شباهت‌هایی به گونۀ گاو نژاد گلپایگانی شناسایی گردید.

a study of cattle motifs on the petroglyphs of teymareh golpayegan

golpayegan is the name of a land in the northwest of isfahan province, which is located almost in the center of iran. golpayegan river is consideredas an important factor in the formation of ancient cultures in this region.archaeological sites (choqa -hassan and lohramesh) show that at leastfrom the fifth millennium bc this area has been the habitat of humangroups and also the existence of a large number of petroglyphs that duringvarious periods, on the rock art made of schist stone; throughout thisarea, there is a sign of ancient civilization in this region. thematically, thedesigns of these rocks include animal, human, plant, symbolic, tools, lines,etc. among these, animal motifs have the highest frequency and amonganimal motifs, the motif of ibex has been repeated the most. one of therare animal motifs in this is the image of a cattle, which is depicted intwo different poses, which seem to be a sign of being domesticated andwild. signs of using the power of this animal in the domestic state and inagriculture with plow motifs can also be examined. in this article, based onthe works identified in this geographical area and the historical study of thebiological signs of this animal on the plateau of iran and the comparisonof this motif on petroglyphs of other regions in iran and other prehistoricdecorative arts, this motif has been studied. finally, based on the type ofdomestic and wild cattle motifs, a relative chronology of such motifs canbe obtained; so that for the motif of wild cattles, the minimum chronologythat can be imagined is the beginning of the chalcolithic period, and forthe motif of domestic cattles, the maximum age is probably the beginningof the chalcolithic period.