پیکرک‌ های انسانی بدون‌ سر در دو مجموعۀ سنگ‌ چخماق و زاغه

یکی از شاخصه‌های دوران نوسنگی خاورنزدیک، رواج پیکرک ‌های گِلی انسانی و حیوانی است که در محوطه‌های مختلف این ناحیه به‌ دست آمده است. پیکرک‌ها به‌دلیل خام بودن گل اغلب شکسته، اما وجود بیشتر شکستگی‌ها در ناحیۀ گردن سبب تعبیر عمدی بودن شکستگی‌ها شده است. علاوه‌بر شکستگی سر که به اهمیت این عضو در پیکرک‌های انسانی اشاره دارد، در موارد محدودی از برخی محوطه‌های لوانت و ترکیه پیکرک‌هایی یافت‌شده که از سری مجزا و قابل جابه‌جایی برخوردار بوده است. در این گونه پیکرک‌ها، سر چوبی یا استخوانی به بدنۀ گلی اضافه می‌شده است. تاکنون گزارشی مبنی‌بر وجود این نوع پیکرک در مجموعه‌های ایران انتشار نیافته است. بازنگری پیکرک‌های دورۀ نوسنگی و گذار به مس‌و‌سنگ تپۀ سنگ‌چخماق و زاغه در شمال و شمال‌شرق فلات‌مرکزی ایران حاکی از وجود این نوع پیکرک در این دو محوطه است. این پژوهش با بررسی پیکرک‌های انسانی زاغه و سنگ‌چخماق دو هدف را دنبال می‌کند؛ یکی، اضافه کردن نمونه‌های ایران به جغرافیای پراکنش پیکرک با سر مجزا در منطقۀ خاورنزدیک؛ و دیگری، تحلیل چگونگی این نوع پیکرک در دو مجموعۀ مورد مطالعه است. داده‌های موجود در این پژوهش از بررسی موزه‌ای و منابع کتابخانه‌ای حاصل و با شیوۀ کیفی مورد تحلیل قرار گرفته است. پرسش محوری این پژوهش، چگونگی نمایش سر و چهره در پیکرک‌های انسانی در دو مجموعۀ زاغه و سنگ‌چخماق غربی است. ازنظر ماهیت این پژوهش در دستۀ پژوهش‌های تاریخی-فرهنگی قرار دارد. مطالعۀ حاضر که به شیوۀ مقایسۀ تطبیقی و با رویکرد تاریخی-فرهنگی انجام‌گرفته نشان می‌دهد ایدۀ پیکرک با سر متحرک گسترۀ جغرافیایی بزرگ‌تر از آن‌چه تصور می‌شده را در خاورنزدیک داشته است. نتیجۀ حاصل‌شده نشان می‌دهد حذف چهره در پیکرک‌های انسانی می‌تواند نشانگر امتناع سازنده از نمایش فردیت، و مجزا ساختن سر پیکرک می‌تواند حاکی از قابلیت نمایش چند وضعیت و یا هویت در یک پیکرک باشد.

without head human figurines in two snag-e chakhmagh and zaghe collections

one of the characteristic of neolithic material of near eastern archaeology is the human and animal clay figurines. due to the fragility of unfired clay,many of the discovered figurines where broken and in many cases it was theneck or the head of the figurines which were broken. this was consideredas if the breakage has been done porously. in few regions such as levant,some figurines were discovered which had hole in their neck. the holeshows if the head of the figurine was removable or replaceable. until nowno report shows the presence of this type of figurine in iran. a revise of twocollection of sang-e chakhamagh and zaghe figurines of iran, respectivelybelong to neolithic and transitional chalcolithic, shows if this types offigurines are existing in iran’s figurines collections. with research on thetwo mentioned collections, this paper fallow two aims; the first aim is toadd the iran’s samples to the geographical distributional of removable headfigurines and the second aim is to interpret this types of figurines in sang-echakhmagh and zaghe collections. the data of this research has beengathered through museum survey and also library research. the data wasanalyzed qualitatively. the main question which this paper is built on is:how the head and face were represented in sang-e chakhamgh and zaghe’shuman figurine collctions? this research could be classified as historicculturalresearches. this research shows that the geographical distributionof removable head figurines was not limited to levant and covered widerregions that has been thought. the result shows that omitting the face offigurines may show that the producers refused to refer a specific person.also, the possibility of removing head may have brought the possibility tochange the identity, gender or the age of the figurine.