تپه قزانچی، سکونتگاهی از اوایل نوسنگی تا عصر مفرغ در دشت کرمانشاه

دانسته‌های موجود از محوطه‌های اوایل نوسنگی و فرآیند نوسنگی‌شدن در شرق هلال حاصلخیزی باوجود بازنگری در کاوش‌های گذشته هم‌چنان با پرسش‌های زیادی مواجه است. محوطۀ قزانچی در شمال‌غرب کرمانشاه و در ارتفاع 1323 متری بالاتر از سطح دریا، کنار رودخانۀ رازآور، به‌دلیل وجود نهشته‌های متوالی دورۀ نوسنگی انتخاب شد. از اهداف مهم این پروژه، مستندسازی دقیق یافته‌های زیست‌باستان‌شناختی برای روشن ساختن ویژگی‌های فرهنگ مادی جوامع اولیۀ نوسنگی، الگوهای سکونتی، معیشت و زیست‌محیط پیرامون محوطه بود. فرضیۀ وجود استقرارهای نوسنگی بدون‌سفال در این بخش از زاگرس با توجه به محوطه‌‌‌هایی مانند گنج‌دره و شیخی‌آباد نیازمند بررسی در تپه قزانچی بود. هم‌چنین آسیب‌های زیادی که بر اثر فعالیت کشاورزی در 50 سال گذشته به تپه وارد شده سبب ایجاد دیواره‌ای به‌طول حدود 100 متر از توالی فرهنگی هولوسن و پدیدارشدن نهشته‌های باستانی بر ضرورت انجام عملیات کاوش و نجات‌بخشی و مطالعۀ این محوطه می‌افزود. تپه قزانچی در زمستان 1397 با هدف شناسایی دقیق توالی دوره‌ای و تعیین عرصه و حریم گمانه‌زنی و کاوش شد و وسعت عرصۀ محوطه حدود دو هکتار تخمین زده می‌شود. عملیات لایه‌نگاری در برش دیوارۀ شمالی در سه ترانشه انجام شد. در نتیجۀ لایه‌نگاری و گاهنگاری نسبی و مطلق معلوم شد که لایه‌های فوقانی محوطه به دورۀ مفرغ میانی و مس‌وسنگ جدید و لایه‌های تحتانی به دورۀ نوسنگی بی‌سفال تعلق دارد. نتایج بررسی‌های باستان‌گیاه‌شناسی، باستان‌جانورشناسی، ریزریخت‌شناسی خاک و دیرین اقلیم‌شناسی، نشان از وجود محیط مرطوب پیرامون محوطه طی دورۀ هولوسن دارند. تپه قزانچی طی دورۀ مفرغ میانی با مراحل فوقانی چقاماران و مرحلۀ سوم گودین‌تپه و در دورۀ مس‌وسنگ با چقاماران و مراحل میانه و متاخر سیاه‌بید و مرحلۀ نهم گودین‌تپه در منطقۀ زاگرس‌مرکزی هم‌زمان بوده است. در دورۀ نوسنگی بی‌سفال نیز با محوطه‌هایی نظیر: شیخی‌آباد، چیاسبزشرقی، کلک اسدمراد و چغاگلان، تقریباً هم‌زمان بوده و جزو نخستین سکونتگاه‌های اوایل هولوسن در شرق هلال حاصلخیزی محسوب می‌شود.

tappeh qazānchi, a settlement from the early neolithic to the bronze age in the kermanshah plain, iran

despite the extensive excavations and research in the eastern part of the fertile crescent, questions remain regarding the neolithization processand the role of the zagros region in these dynamics. tappeh qazānchi,is located at 1323 m.a.s.l. to the northwest of the city of kermanshah andlies close to the razavar river, was selected for archaeological researchdue to the presence of a long chronological sequence. the projectaimed to study the early neolithic societies’ material culture, residentialpractices, subsistence economy and the environmental conditions of thesite. mechanized agricultural practices over the past five decades havedamaged the site, revealing a section (approximately one hundred meterslong on the northern part of the mound) of cultural sequences from theearly holocene period. the site was sounded during the winter of 2019to identify the cultural sequences, determine the core area and bufferzone. the extent of the core area was estimated to be approximately twohectares. the stratigraphy was carried out in the section of the northernwall in three trenches. the results indicate that the lower levels contain apre-pottery neolithic sequence and the upper levels of the site belong tothe late chalcolithic and middle bronze age periods. archaeological, andhigh-resolution bio- and geoarchaeological investigations (archaeobotany,archaeozoology, micromorphology, and sedimentology) reveal that theholocene environment around the site was characterized by small-scalepermanently waterlogged areas or periodically flooded zones. during themiddle bronze age, tappeh qazānchi is contemporaneous with choghamaran (upper phase) and godin tepe (period iii), and during the latechalcolithic with siahbid (middle and late phases), chogha maran andgodin tepe (period ix). the pre-pottery neolithic phases at qazānchiwere contemporaneous with several other early holocene settlements of the zagros, including sheikh-e abad, east chia sabz, kelek asad morad,and chogha golan.