کاربست فتوگرامتری عکس ‌های تاریخی در مستند نگاری بناهای تخریب ‌شده (نمونۀ مورد مطالعه: عمارت تاریخی سعدیه)

عکس‌ها در برخی موارد تنها اسناد برجای ‌مانده از میراث معماری ایران هستند که می‌توانند سندی ارزشمند و بی‌همتا در بازخوانی بناهای تخریب ‌شده باشند. در بیشتر اوقات از معکوس کردن فرآیند رسم پرسپکتیو (شیوۀ گرافیکی) برای بازیابی اسناد معماری از این عکس‌ها استفاده شده است که روشی پیچیده و زمان‌بر است و به‌دلیل نادیده گرفتن اعوجاج‌های لنز و اِشکالات تصویری ناشی از بازتولید عکس‌ها در رسانه‌های مختلف، خطاهایی دربر دارند. هدف پژوهش کنونی، تدوین و کاربستِ عملیِ روشی است که براساس آن بتوان با استفاده از فتوگرامتریِ تک‌عکسِ تصحیح‌شده و مبتنی‌بر قیود شکلی بناهای ایرانی به تصحیح عکس‌های غیرمتریک از آثار معماری پرداخت؛ بنابراین، پرسش‌ پژوهش چنین طرح شده است که، فرآیند عملی در بازخوانی متریک ازطریق فتوگرامتری‌ تک‌عکس در عکس‌های تاریخی چگونه است؟ چالش‌ها، خطاها و راه‌های دستیابی به نتایج معتبر در آثار معماری ایران به چه نحوی است؟ و در عمل چگونه می‌توان با استفاده از این فرآیند در فتوگرامتری عمارت سعدیه به‌عنوان نمونۀ موردی به اطلاعات معماری قابل استناد و معتبر دست یافت؟ روش پژوهش، کیفی و مبتنی‌بر موردپژوهی است. نتایج پژوهش، نموداری کاربردی شامل «پیش‌فرآیند»، «توجیه» و «ارزیابی و تحلیل» است که برای کار بر روی عکس‌های تاریخی غیرمتریک انطباق لازم را یافته‌ است. دقت کارِ تصحیح عکس‌های تاریخی، به‌ویژه از آثار تخریب‌شدۀ معماری ایران و خطاهای احتمالی در فرآیند تصحیح در سه بخش شامل خطاهای «رقومی‌سازی»، «انتخاب نقاط مرجع» و «تخمین و محاسبۀ اندازه‌های مرجع» دسته‌بندی و تشریح شدند. این خطاها می‌توانند با استفاده از «تکرار فرآیند با استفاده از روش‌های تخمین گوناگون»، بهره‌گیری از «داده‌های موازی در سایر عکس‌های موجود» و استفاده از «میانگین به‌عنوان روشی برای یافتن بیشترین دقت در اندازه‌های مرجع» در شرایط پیچیده به کمترین میزان خود برسند. نتایج کار برروی عکس‌های موجود از عمارت تاریخی سعدیه به‌عنوان نمونۀ عملیِ مطالعه، کارایی و صحت فرآیند را نشان می‌دهد.

application of historical photos photogrammetry in documenting destroyed buildings (case study: saadieh historical mansion)

in some cases, photos are the only surviving documents of iranian architectural heritage that can be valuable and unique documents in rereadingdestroyed buildings. the reverse process of perspective drawing(graphical method) is often used to retrieve architectural documents,which is a complex and time-consuming method that involves errors dueto ignoring lens or image distortions resulting from the reproduction ofphotographs in various media. the present study aims to suggest andapply a method based on which a single-photo rectified photogrammetryaccording to building geometry constraints could be applied to correctnon-metric architectural photos that include a significant number of iranianarchitectural visual documents. so the questions are what is the practicalprocess of preparing metric documents through single-image reflectionphotogrammetry in historical photographs? what are the challenges,errors, and ways to achieve valid results in the case of iranian architecture?and in practice, how can use this process in photogrammetry of thesaadi tomb as a case study to obtain reliable architectural documents?the research strategy is qualitative and case study and tries to present theprocess of converting photos into architectural documents based on revisedimage documents to be used in other research. findings of the researchsuggest a flowchart including the steps of “pre-process”, “orientation”and “evaluation and analysis”, which have been adapted to work on nonmetrichistorical photographs. the precision of photo rectification andpossible errors in the correction process was categorized and describedin three general sections, including errors of “digitization”, “referencepoint selection”, and “estimation and calculation of reference distances”.these errors could be minimized by repeating the process using variousestimation methods, using parallel data in other available images, andusing averaging as a way to find the most precise reference distancesin complex situations. this method could be a reliable and fast way ofproducing architectural documents from images. the results of applyingthis method to the existing photos of saadieh’s historical mansion showed the efficiency and accuracy of the process.