نمودهای ایزد بهرام برروی گچ بری های دورۀ ساسانی

هنر گچ‌بری دورۀ ساسانی در تاریخ هنر ساسانیان از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا این هنر صرفاً به‌منظور تزئین بناها نبوده، بلکه ایجاد آن‌ها با اهداف مذهبی همراه بوده است. یکی از مهم‌ترین موضوعات هنرگچ‌بری در دورۀ ساسانی، نقوش ایزد بهرام است که در محوطه‌هایی چون: حاجی‌آباد، تپه حصار، ام‌الزعتر، چال‌ترخان، نظام‌آباد، تپه‌میل، کاخ i کیش، تل‌داروز، برزه‌قوواله، بنای اعیانی جهانگیر ایوان و قطعاتی گچی از محوطه‌های نامعلوم به‌دست آمده‌اند. باوجود این‌که مطالعۀ محققان و باستان‌شناسان مختلف برروی آثار گچ‌بری دورۀ ساسانی از اوایل دهۀ 1930م. انجام شده است، اما تاکنون درمورد تعیین هویتِ پلاک‌های گچی مرتبط با «ایزد بهرام»، پژوهش‌های اندکی صورت گرفته است؛ لذا هنوز جنبه‌های مبهمی درمورد نمودهای مختلف ایزد بهرام در هنر گچ‌بری دورۀ ساسانی وجود دارد. در این پژوهش، پرسش‌هایی بدین‌شرح مطرح می‌گردد: 1. نمودهای ایزد بهرام برروی گچ‌بری‌های دورۀ ساسانی شامل چه مواردی می‌شود؟ 2. براساس مطالعۀ نقوش گچ‌بری دورۀ ساسانی، چه نمودهایی از ایزد بهرام دارای اهمیت بیشتری بوده است؟ در اوستا  از ایزد بهرام به‌عنوان الهۀ نگهبان پیروزی‌ها و غلبه بر دشمنان یاد شده است که 10 نمود برای آن ذکر شده است. با مطالعه برروی نقوش گچی محوطه‌های ساسانی به‌روش کتابخانه‌ای توصیفی-تحلیلی، می‌توان گفت که برخی از این نمودهای مختلف ایزد بهرام حضوری پر رنگ داشته است. نقوش گچ‌بری که می‌توان آن‌ها را با نمودهای ایزد بهرام مرتبط نمود شامل: قطعات گچی با نقش قوچ، بز شاخ‌دار، سرگراز، شاهین و به‌خصوص بال‌های شاهین و قطعات گچی با نقوش ترکیبی نیم‌تنۀ انسان با بال، قوچ بال‌دار و اسب بال‌دار است. در تمامی این قطعات گچی نیز روبان‌های برافراشته و مواجی دیده می‌شود. از نمودهای مختلف ایزد بهرام، دستارهای برافراشته به نشانۀ باد تند و بال‌های شاهین، بیشترین اهمیت و فراوانی را در هنر دورۀ ساسانی دارند.

the incarnations of the god bahram on the stuccoes of the sassanian period

the stucco art of the sassanid period is of great importance in the history of sassanid art because this art was not only to decorate buildings but their creation was associated with religious purposes. one of the most important subjects of stucco art in the sassanid period is the motifs of god bahram, which are found in ancient sites such as hajiabad, tepe hissar, umm al-zaatar, chal tarkhan, nizamabad, tepe mill, kish palace, tell daroz, barz qawaleh, jahangir in ivan and stucco pieces have been obtained from unknown sites. although the study of various researchers and archaeologists on the plaster works of the sassanid period has been done since the early 1930s, so far little research has been done on the identification of stucco plaques associated with the god bahram. therefore, there are still ambiguous aspects about the various incarnations of the god bahram in the stucco art of the sassanid period. in this article by descriptive-analytical library method, the following questions were asked: 1.which incarnations of the god bahram have been used on the stuccoes of the sassanid period? 2. according to the study of stucco motifs of the sassanid period, which incarnations of the god bahram were more important? by studying the stucco pieces of sassanid sites by descriptive-analytical library method, it can be said that the incarnations of god bahram on sassanian stucco plaques include: the stucco plaques of rams, horned goats, boar heads, hawks, and especially hawks’ wings and stucco pieces with a combination of motifs consist of human torso with wing, winged ram, and winged horse. the windblown ribbon and the hawk’s wing are the most important among the incarnations of the god bahram.