نهر ولاش؛ پروژۀ توسعۀ اقتصاد کشاورزی دشت زهاب در دورۀ ساسانی

یکی از برنامه‌های زیربنایی برای توسعۀ اقتصادی دشت‌های واقع‌در دامنه‌های غربی کوهستان زاگرس در دورۀ ساسانی، ایجاد سامانه‌های انتقال آب و کانال‌های آبرسانی بوده است. این پژوهش می‌کوشد تا با روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد تاریخی به معرفی نهر ولاش در منطقۀ سرپل‌زهاب به‌عنوان یکی از این نمونه‌ها بپردازد که با محاسبات دقیق در مسیری 30 کیلومتری، آب رودخانۀ الوند را به دشت زهاب به‌عنوان مهم‌ترین دشت حاصلخیز دامنه‌های غربی کوهستان زاگرس منتقل می‌کرده است. ساخت و نگه‌داری این کانال به‌عنوان پروژه‌ای بزرگ که با حدود 51 هزار متر مکعب خاکبرداری و با عبور از حاشیۀ دشت و کندن کانالی به عرض حدود دو و عمق حدود یک متر ایجاد شده، طبیعتاً از عهدۀ کشاورزان و روستاییان منطقه خارج بوده و ایجاد و نگه‌داری آن تنها با پشتیبانی حکومتی امکان‌پذیر بوده است. نگاهی به وضعیت آثار تاریخی منطقۀ نشان می‌دهد که این سامانۀ آبیاری با هدف توسعۀ اقتصاد کشاورزی این مناطق، احتمالاً در دورۀ بلاش پادشاه ساسانی و توسط حاکم مستقر در ولاشغر (محوطۀ قره‌بلاغ) ایجاد شده و به بهره‌برداری رسیده است. در سال‌های اخیر و درست موازی با این کانال، کانال‌های آبیاری دیگری ایجاد گردیده است. انتخاب این مسیر با دانش امروزی نشان می‌دهد که مهندسان دورۀ ساسانی دانش بالا و تبحر مثال‌زدنی برای ایجاد این کانال داشته‌اند و توانسته‌اند با محاسبات علمی دقیق در ساخت و مکان‌یابی این کانال، حدود 3000 هکتار از اراضی مرغوب دشت زهاب را به‌عنوان قطب کشاورزی منطقه به زیر کشت آبی ببرند؛ هرچند درحال حاضر الگوهای بهره‌برداری و شیوۀ تقسیم آب این کانال بر ما روشن نیست، اما پیداست این پروژۀ مهندسی شدۀ دقیق زیر ساخت مهمی برای رونق و شکوفایی اقتصاد کشاورزی منطقه در دورۀ ساسانی بوده است.

nahr-e velash (vologass creek); program for theagricultural development of the zahab plain in thesassanid period, western foothills of zagros mountain

one of the infrastructure programs for the economic development of the plains located in the western slopes of the zagros mountains in the sassanid period has been the establishment of water transmission systems and water supply canals. this article tries to introduce the nahr-e velash in the northeast of the sarpol-e zahab area as one of these examples with a descriptive method and historical approach, which has transferred the water of alvand river to zahab plain. this canal is 30 km long, a little more than two meters wide and one meter deep, and with exact calculations, it passed through the northern margin of agricultural lands in the sarpol-e zahab area and finally reached zahab plain as the most important fertile plain on the western slopes of zagros mountains. the construction and maintenance of the canal, as a large project with about 51,000 of digging, was naturally beyond farmers and villagers reach in the region, and its creation and maintenance were possible only with government support. the nature, distribution, and location of historical monuments in the region show that this irrigation system was established to develop the agricultural economy of these regions, and it was probably established during the reign of the sassanid king, belash (vologass), and by the governor/lord of velashgerd . in recent years, two more irrigation canals have been created parallel to this canal. the choice of this route with modern knowledge shows that the engineers of the sassanid period had high knowledge and exemplary skills to create this canal and were able with accurate scientific calculations in the construction and location of this canal. as the agricultural hub of the region to cultivate water. although at present the patterns of operation and the method of water distribution of this canal are not clear to us, this carefully engineered project is an important infrastructure for the prosperity of the region’s agricultural economy in the sassanid period.