پژوهشی در انتساب تاریخی، ویژگی های معماری و آرایه های برج مقبرۀ منسوب به شیخ حیدر در مشکین شهر

مطالعۀ برج‌مقبره‌ها یکی از بحث‌برانگیزترین مباحث باستان‌شناسی و معماری دوران اسلامی است که همواره گاهنگاری و انتساب دقیق تاریخی آن‌ها با چالش‌هایی همراه است. به‌علت فقدان اسناد قابل‌اتکا، معمولاً انتساب تاریخی این بناها به اسم فرد یا در صورت مشخص نبودن هویت بانی یا صاحب آن، به اسم شهر بوده است؛ از آن‌جمله می‌توان به مقبرۀ منسوب به «شیخ‌حیدر» شهر مشکین‌شهر استان اردبیل اشاره کرد که با عنوان «مقبرۀ‌ شیخ‌حیدر صفوی» (863-893 ه.ق.) معروف بوده، اما متون تاریخی دست‌اول، محل دفن اولیۀ وی را مکان دیگری معرفی کرده‌اند. هدف این پژوهش، مطالعۀ‌ تاریخی انتساب بنای شیخ‌حیدر، گاهنگاری و مطالعۀ تطبیقی بنا از منظر معماری و آرایه‌ها با نمونه‌های مشابه و بررسی مرمت‌های صورت گرفته است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی-توصیفی مبتنی‌بر مطالعات میدانی شامل: توصیف دقیق اجزای معماری بنا، عکاسی و تهیۀ پلان و طرح از آرایه‌ها در کنار رجوع به اسناد دست‌اول تاریخی و بررسی نمونه‌های مشابه جهت گاهنگاری تطبیقی است. به‌علاوه‌بر بررسی بانیان ساخت بنا و انتساب آن در منابع مختلف تاریخی و مطالعات تطبیقی با آثار معماری مشابه در ایران و خارج از ایران برای معرفی ویژگی‌های بنا استفاده‌شده است. نتایج مطالعه نشان می‌دهد که قدمت بنا مربوط به دورۀ ایلخانی است؛ خوانش کتیبه بنا و هم‌چنین تاریخ شهادت شیخ‌حیدر مطابقتی با یک‌دیگر ندارند؛ از این‌رو، به‌نظر می‌رسد فرضیۀ مبتنی‌بر این‌که مدتی پیکر شیخ‌حیدر در این بنا مدفون بوده تا درنهایت بخش دیگری از پیکر از روستای تاباساران روسیه به داخل مرز ایران کنونی منتقل‌شده و در مجموعۀ «شیخ صفی‌الدین اردبیلی» دفن گشته، تقویت می‌گردد.

the study of tomb tower attributed to shaikhhaydar from meshkin shahr (architecture,decorations & historical attribution)

recognizing the primary nature and verifying the attribution of religious tombs in iran is a challenging issue because, in many of them, there is no reliable evidence that can accurately determine the nature of the tomb, in other words, the building is attributed to either name of a historical personality (mistakenly) or is denominated by the name of the city which is placed. among them, can mention the tomb attributed to sheikh haidar in meshkinshahr, ardabil province, which was known as the tomb of sheikh haidar, but today, referring to historical documents and books, it’s been more than a century that the attribution of this tomb has been considered suspicious. the purpose of this research is a historical and stylistic inspection with a historical evolution approach to finding the originality, history, type of structure, used materials, date of restoration, and reconstruction. in the present study, which is analytical, descriptive, and based on field and library, in addition to determining the identity of the founders of the building and its attribution in various historical sources, also doing comparative studies with similar works in iran and abroad, the construction date of the monument is been estimated. studies prove that the building dates back to the ilkhanid period and beyond; reading the inscription of the building and also the date of sheikh haidar’s death do not correspond to each other, so it seems that the hypothesis is that sheikh haidar’s body was buried in this building for some time until finally another part of the body was transferred from tabasaran village of russia to present-day iran. and in general, it will be buried in the collection of sheikh safi al-din ardabili, it will be strengthened.