جستاری دربارۀ الهه های ایرانی پیوسته با گاوماده(در تطبیق با الهه های گاوماده در مصر، بین النهرین و هند)

پرستش احشام، به‌ویژه گاونر و ماده در فرهنگ‌های کهن از مصر تا درۀ سند رایج بوده، نشانه‌‌‌‌های بسیاری از آن در تصویرها، متن‌ها و اسطوره‌ها دیده می‌شود. بسیاری از خدایان و الهه‌های مادر، گاونر یا ماده بوده‌‌‌اند. دین و فرهنگ مردم بومی فلات نیز با فرهنگ‌های مذکور مشابهت داشته و تصویری از یک الهۀ گاوی برروی مُهری عیلامی از هزارۀ سوم پیش‌ازمیلاد در شوش به‌دست آمده است؛ اما در ایران، به‌دلیل ورود اقوام آریایی و غلبه دین زرتشتی و تغییراتی که در منابع دین زرتشتی به‌وجود آمد، ابهامات و نظرات مختلفی درمورد الهه‌های ایرانی وجود دارد. فرض این است که بر اثر قرن‌ها مجاورت با مردم بومی و ارتباطات فرهنگی با دیگر نواحی در همۀ دوره‌ها، تاثیرات متقابل دینی صورت گرفته است. پرسش اصلی این است که کدام الهه‌های ایرانی می‌توانند گزینۀ مناسبی برای یک الهۀ گاوماده مانند سایر تمدن‌ها باشند؟ هدف این پژوهش این است که با انتخاب دو یا سه الهۀ شاخص گاوماده در فرهنگ‌های بین‌النهرین، مصر و هند، با مقایسه‌ای تطبیقی و با استفاده از سه نماد جهانی و گستردۀ گاوماده، شیر و درخت زندگی به‌عنوان ملاک و مشخصۀ اصلی الهه‌های بزرگ یا مادر نشان دهیم که برخی از این ویژگی‌ها را می‌توان با سه الهۀ ایرانی؛ درواسپ (گوشورون)، آناهیتا و سپندارمذ تطبیق داد. دو نماد شیر و درخت زندگی در تمام دوره‌های باستان در فلات ایران هم دیده شده‌اند که پیوستگی‌شان با نماد گاوماده و الهه‌های بزرگ در اغلب فرهنگ‌ها، ملاک خوبی برای شناخت بیشتر الهه‌های ایران فراهم می‌کند. خواهیم دید که سه الهه، به‌ویژه آناهیتا به‌عنوان الهه‌ای بزرگ، گزینۀ مناسبی برای یک الهۀ گاوماده بوده، در همراهی با دو نماد دیگر، شیر و درخت زندگی دیده شده‌اند. این پژوهش با روش توصیفی-تطبیقی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و تصویری صورت گرفته است.

a research on persian goddesses associated with cow(in comparison with cow-goddesses in egypt, mesopotamia and india)

the worship of cattle, especially bull and cow was common in ancient cultures, from egypt to the indus valley , and many of its signs can be seen in images, texts and myths. many of the gods and goddesses were bull or cow. the religion of the indigenous peoples of the plateau are similar to the mentioned cultures and the image of a cow goddess on the elamite seal the third millennium bc has been obtained. but in iran, due to the arrival of the aryans and the emergence and domination of the zoroastrian religion and the changes that occurred in the sources of the zoroastrian religion, there are various ambiguities and opinions about the iranian goddesses. it is assumed that due to centuries of proximity of the indigenous peoples and newcomers and cultural ties with other areas, religious interactions have taken place. the main question is which goddesses can be a good example for a cow goddess like other civilizations? the aim of this study is to select two or three cow goddesses in mesopotamian, egyptian and indian cultures and by comparative study and using the three universal and widespread symbols of cow, milk and tree of life as the main criterion and characteristic of the great goddesses, we will show that some of these characteristic can be matched with the goddesses; drvasp (goṧurvan), anahita and sepandarmaz. the two symbols of the milk and the tree of life have been seen in all ancient times and their association with the symbol of the cow in most cultures provides a good criterion for knowing more about the goddesses of iran. this article has been done by descriptive- comparative and analytical method and using library resources. the lack of a study focused on the leading iranian goddesses necessitates a comparative study.