تحلیل تطبیقی فرم و ترکیب بندی، نقوش سفالینه های مینایی مسجد جامع اصفهان با دو نگارۀ ورقه و گلشاه

دورۀ سلجوقی یکی از درخشان‌ترین ادوار هنری ایران است. در این زمان شهرهای اصفهان، مرو، نیشابور، هرات و ری، مرکز تجمع صاحبان هنر و پیشه بودند. مسجد جامع اصفهان، شامل آثاری از دوران مختلف، ازجمله دورۀ سلجوقی است. اکثر اطلاعاتی که از شکل‌گیری و تحولات آن وجود دارد، براساس کاوش‌هایی است که در حین مرمت مسجد، توسط هیات ایتالیایی «ایزمئو» صورت گرفته که بخشی از یافته‌های آن، کشف گونه‌های مختلف سفال شامل: پوشش لعاب گلی، اسگرافیاتو، زرین‌فام، سفال با لعاب و طرح تک‌رنگ، نقاشی زیرلعاب، مینایی، آبی و سفید و سیلهوئت بوده است. در این پژوهش، دو نمونه سفال مینایی، جهت تطبیق و مطالعه با تصاویر نسخۀ مصور ورقه و گلشاه، انتخاب و سعی شده است که از منظر ترکیب‌بندی و فرم و با هدف شناخت و تحلیل بصری نقوش سفال‌های مینایی مسجد جامع اصفهان و ارتباط آن‌ها با نگاره‌های ورقه و گلشاه، مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. پرسش پژوهش این است که، کاربرد فرم و ترکیب‌بندی در سفالینه‌های مینایی مسجد جامع اصفهان و نگاره‌های نسخۀ ورقه و گلشاه1، در دورۀ سلجوقی به چه صورت بوده است؟ شیوۀ گردآوری مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی است. بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که شیوه‌های نقش‌پردازی سفالینه‌های مینایی، تحت‌تاثیر نسخ مصور دورۀ سلجوقی قرار گرفته و ارتباطی آشکار میان نگاره‌های نسخۀ ورقه و گلشاه و تصاویر ظروف مینایی از حیث شیوۀ چهره‌نگاری، نقش‌پردازی و ترکیب‌بندی به‌چشم می‌خورد.

comparative analysis of form and composition, minai wares motifs of the jame’a mosque of isfahan with two pictures of varqa and gulshah

the seljuq period is one of the most brilliant artistic periods of iran. at this period, the cities of isfahan, marv, nishapur, herat, and ray were gathering places for artists and artisans. the jame’ mosque of isfahān is one of the religious, political, and artistic places in different periods, including seljuq period. most of the information about the formation and developments of the mosque is based on the excavation that was fulfilled during mosque restoration by the italian delegation “ismeo”. part of the excavation findings related to different kinds of pottery including: glazed slip, sgraffito, lustre, pottery with monochrom glaze and decorated with underglaze painted, finally mina’i, blue, white, and silhouette potteries. among these kinds of potteries, two cases of mina’i wares are selected to study and compare with varqa o golšāh pictures, and authors try to analyze them in terms of composition and form. the aim of this research is identity and visual analysis of mina’i wares motifs of the jame’ mosque of isfahān and their relevance with varqa o golšāh pictures. the research question is, what has been the usage of form and composition in the mina’i wares of the mosque and varqa o golšāh pictures in the seljuq period? this article is based on library data gathering and field studying with a descriptive-analytical method. in conclusion, studies suggest that the mina’i wares designing method has been influenced by sheet versions of the seljuq period. likewise, there is a clear connection between varqa o golšāh1 pictures and mina’i wares pictures in terms of photofit technique, designing, and composition.