بحثی دربارۀ مساله پراکنش سفال سیلک i3-5 در گسترۀ فلات مرکزی ایران: تولید خانگی یا تخصصی؟

پژوهش‌های دورۀ نوسنگی در فلات‌مرکزی ایران، به‌ویژه در بحث تکنولوژی و سازمان تولید سفال، حضور سازمان تولید خانگی در بین این جوامع را نشان می‌دهد. مواد خام، تولیدات، ابزارهای تولید، سطح تخصص‌پذیری و مبادلات همه حاکی از آن است که محصولات در مقیاس خانگی تولید می‌شده و مبادلات تنها در سطح محلی صورت می‌گرفته است. فناوری‌ها، ابزارهای ساخت، تنوع محصولات، سطح تعاملات فرهنگی و دیگر شاخصه‌ها نشان می‌دهد که جوامع دورۀ نوسنگی این منطقه اجتماعات کوچک و بسیار ساده‌ای بودند و تولیدات را تنها برای مصرف خانگی به‌کار می‌گرفتند. نگارندگان در این پژوهش از داده‌های محتوایی محوطه‌های شاخصی دورۀ نوسنگی شامل سیلک (دشت کاشان)، چهاربنه و ابراهیم‌آباد (دشت قزوین) و پردیس و چشمه‌علی (دشت تهران) استفاده کرده‌اند؛ هر یک از این محوطه‌ها سفال‌های محلی‌ای دارند که شاخصه‌های سازمان تولید خانگی را به‌خوبی نشان می‌دهد. با این‌حال، در این دوره یک استثناء نیز وجود دارد؛ در دورۀ نوسنگی شاهد حضور یک نوع سفال مشترک در بیشتر بخش‌های فلات‌مرکزی هستیم. سفال نخودی با نقوشی در طیف سیاه رنگ که به سفال سیلک i‌3-5 معروف است. پراکنش سفال سیلک i‌3-5 در گسترۀ فلات‌مرکزی با آن‌چه از سازمان تولید سفال و نحوۀ مبادلۀ کالا و یا تکنولوژی در این دوره تعریف می‌شود، هم‌خوانی ندارد و سوالاتی را در ذهن ایجاد می‌کند: 1) چه نوع سازمان تولیدی را می‌توان برای تولید سفال سیلک i‌3-5 در دورۀ نوسنگی متاخر در محوطه‌های فلات‌مرکزی پیشنهاد کرد؟ 2) چگونه می‌توان دربارۀ پراکنش سفال سیلک i‌3-5 را در پهنۀ وسیع فلات‌مرکزی در دورۀ نوسنگی متاخر، با توجه به سازمان تولید آن بحث کرد؟ در این پژوهش که برمبنای مطالعات قوم‌نگاری و حضور متخصصینِ تمام‌وقتِ غیرساکن (دوره‌گرد) انجام شده است، این فرض مطرح می‌شود که با توجه به این‌که حضور متخصصین تمام‌وقتِ ساکن نیازمند جامعه مصرف‌کننده است و در استقرارهای با جمعیت بالا امکان بروز دارد، می‌توان جوامع دورۀ نوسنگی را گام اول پیچیدگی و در راستای تخصصی شدن ساخت محصولات دانست و یکسانی برخی دست‌ساخته‌ها و آثاری هم‌چون سفال و یا معماری که در این پژوهش صرفاً به مبحث سفال سیلک i‌3-5 پرداخته شده است را ناشی از حضور متخصصینی دانست که با توجه به چرخۀ سالیانۀ فصول کشاورزی در مناطق استقراری به‌صورت موقت حاضر شده و خدمات خود را ارائه می‌کنند.

a discussion on the issue of distribution of silk i3-5 pottery in the central plateau of iran: household or specialized production?

neolithic studies of the central plateau of iran, especially based on technology and production organization of pottery, indicate the presence of household production organization among these societies. raw materials, productions and tools, specialization levels, and exchanges all expose a household production organization and local trading. also, technologies, manufacturing tools, variety of production, cultural interaction levels, and other characters reveal that neolithic societies of the central plateau of iran were small and simple communities and their products were only for their use. in this study, the authors have used and analyzed the data of important neolithic sites of central plateau of iran, including sialk (kashan plain), chahar boneh and ebrahimabad (qazvin plain) and pardis and cheshmeh ali (tehran plain); each of this sites has type of local pottery or potteries that indicate household production organization very well. but an exception occurs in this period in the region; common type pottery was present in almost all the region that is so-called sialk i‌3-5 pottery. the distribution of this pottery, in the late neolithic ii period, is inconsistent with what we definition of household production organization, exchanges goods, or technology in the central plateau of iran. in this research, based on ethnoarchaeology and the presence of full-time non-resident specialists (badgers), it is hypothesized that given that the presence of full-time professional experts requires a consumer community and may occur in densely populated settlements. neolithic communities of central plateau of iran, in the direction of specialization, can be considered as the first step of complex societies and the similarity of some artifacts such as the pottery, which is only discussed in this paper, due to the presence of specialists who are temporarily present in the settlement areas and provide their services. in this paper we step forward to known household industrial production based on sialk i3-5 pottery.