مطالعۀ 74 سکۀ ایلخانی موزۀ همدان متعلق به حکومت ابوسعید (ضرب همدان، تبریز و سلطانیه) با استفاده از روش فلوئورسانس اشعۀ ایکس

مطالعات سکه‌شناسی همواره اطلاعات مفید و دقیقی در ارتباط با نحوۀ تولید و شرایط اقتصادی و پیشرفت‌های صنعتی درزمینۀ ساخت سکه در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد. مطالعه دربارۀ عملکرد ضراب‌خانه‌های محل تولید این سکه‌ها درواقع بررسی این شاخصه‌ها از دیدگاه دیگر است. در پژوهش حاضر با توجه به اهمیت ضراب‌خانه‌های سه شهر همدان، تبریز و سلطانیه به مقایسۀ آن‌ها از طریق مطالعۀ فیزیکی و شیمیایی سکه‌های تولید شده توسط این ضراب‌خانه‌ها پرداخته‌ شده است.  به‌همین جهت 74 سکۀ ایلخانی از دورۀ «سلطان ابوسعید» از این سه ضراب‌خانۀ همدان، تبریز و سلطانیه انتخاب گردید. در پژوهش حاضر، از روش توصیفی و تحلیلی استفاده ‌شده است و روش آزمایش غیرمخرب pxrf به‌منظور تجزیۀ عنصری سکه‌ها به‌کاررفته است. این واکاوی به‌دنبال یافتن پاسخ این پرسش‌ها است؛ 1) ضراب‌خانه‌های عصر ابوسعید در ضرب سکه‌ها از چه الگویی در قطر و وزن سکه‌ها پیروی کرده‌اند و رابطۀ این الگوی احتمالی با الگوهای مشخص حکومت مرکزی چیست؟ 2) مطالعات آزمایشگاهی عناصر این سکه‌ها به‌وسیلۀ دستگاه pxrf چه اطلاعاتی درمورد شرایط سیاسی و اقتصادی حاکم‌بر آن زمان در اختیار ما قرار می‌دهند؟ مطالعات سکه‌ها نشان می‌دهد در دورۀ حکومت ابوسعید سکه‌ها در اندازه‌های تقریباً یکسانی ضرب می‌شدند. پیاده‌سازی متون و نمادهای یکسان، نشان‌دهندۀ ضرب سکه‌ها تحت الگوی مشخص است. تغییرات نه‌چندان زیاد در درصد نقره‌های موجود در سکه‌ها، می‌تواند بر ثبات سیاسی و اقتصادی در دوران این حاکم تعبیر شود. بررسی سکه‌ها نشان‌دهندۀ جعلی بودن سکۀ شمارۀ 68 است؛ هم‌چنین مشاهدۀ آرسنیک در برخی از سکه‌ها نشان می‌دهد که دمای لازم برای تهیۀ ورقه‌های اولیه جهت ضرب سکه از دمای تبخیر آرسنیک کمتر بوده است.

study of 74 ilkhanid coins of hamadan museum belonging to abu sa’id government (minted in hamadan, tabriz and soltanieh) using x-ray fluorescence method

numismatic studies always provide researchers with useful and accurate information about the method of production and economic conditions and industrial developments in the field of coin minting. the study of the performance of the mints where these coins had been manufactured is in fact a study of these characteristics from another perspective. in the present study, the mints located in three cities of hamadan, tabriz and soltanieh, given their importance, have been compared through physical and chemical study of the coins produced in these cities. for this reason, 74 ilkhanid coins from the time of sultan abu sa’id bahador khan were selected from these three mints. descriptive and analytical methods have been used in the present paper and also the non-destructive pxrf test method has been used for elemental analysis of the coins. this analysis seeks to answer these questions: 1) what pattern did the mints of the abu sa’id era follow in manufacturing the diameter and weight of the coins, and what was the relation of this possible pattern to the specific patterns of the central government? 2) what information could be gained from laboratory study of elements of these coins by the pxrf instrument, about the political and economic conditions prevailing at that time? the experimental results of the studied coins show that during the reign of abu sa’id, the coins were minted in almost similar sizes. the implementation of similar texts and symbols indicates that the coins were minted under a specific pattern. the slight change in the percentage of silver in the coins can be interpreted as political and economic stability during this period. examination of these coins reveals that the coin number 68 is counterfeit. also, observation of arsenic in some coins shows that the temperature required to prepare the initial sheets for coinage was lower than the evaporation temperature of arsenic.