باستان مردم‌شناسی قلمرو در قرارگاه‌های رفتاری نیمه یک‌جانشینی آغاز هلوسن؛ (ارائه مدل برپایۀ پژوهش کیفی و مطالعۀ موردی)

پدیدۀ «مرزبندی مکانی»، از پیش‌ازتاریخ تاکنون نقش مهمی در تکوین، تثبیت، حفاظت و هویت‌بخشی فضاهای انسان‌ساخت و قرارگاه‌های رفتاری داشته است. پدیدارها و فرهنگ مادی مبیّن آن به‌مثابه داده، و داده‌ها به‌لحاظ ماهیت در باستان‌شناسی دارای محدودیت و از جنبۀ شکلی-ریختی قابل شناسایی‌اند؛ اما مردم‌نگاری، روان‌شناسی محیطی و معماری بیان‌گر تنوع و عرصه‌های گوناگون پیدا و پنهان آن -به‌مثابه قلمرو- در قرارگاه‌های رفتاری سنتی‌اند؛ بنابراین پدیدۀ قلمرو ازنظر فضایی، رفتاری و مفهومی تشخیص‌پذیر است، اما بیشتر یک پدیدۀ ذهنی-ادراکی‌ست تا یک ویژگی شکلی-ریختی. با این‌حال، چگونگی مولفه‌ها و وجوه سه‌گانۀ قلمرو در قرارگاه‌های رفتاری پیش‌ازتاریخی -اگر نگوییم هیچ- بسیار کم موردتوجه بوده و مطالعات پیشین بیشتر بر مفاهیمی مانند دارایی و مرز تمرکز داشته‌اند. درک و بازشناسی مفهوم قلمرو و قلمروگرایی در قرارگاه‌های رفتاری پیش‌ازتاریخی در پرتو قیاس بین داده‌های باستان‌‌شناختی و یافته‌های قرارگاه‌های سنتی رفتاری و در چارچوب باستان‌مردم‌شناسی و استدلال‌های کاربرد‌اش امکان‌پذیر است. با این‌وجود، آیا قلمرو و قلمروگرایی، مولفه‌ها و عرصه‌های سه‌گانۀ آن در بافت‌های باستان‌شناختی و پویا از مفهوم یکسانی برخوردارند؟ و آیا می‌توان از آن‌ برای تفسیر بافت‌های باستان‌شناختی مشابه استفاده کرد؟ این پژوهش، با اتکا بر نمونه‌های باستان‌شناختی (نمریک 9 و معلفات-میان‌رودان) و مردم‌نگاری(ملّه تنگلیا-ایران)، از نوع کیفی و از دیدگاه روش‌شناسی بر توصیف، تحلیل، تفسیر، و ازمنظر روش، یک تحقیق باستان مردم‌شناختی مبتنی‌بر قیاس‌های‌ تطبیقی عام و ساختاری است؛ بنابراین برپایۀ مشاهده و مصاحبه (مردم‌نگاری) و بررسی و تحلیل اسنادی (باستان‌شناختی)، موارد مذکور در بافت‌های پویا و ایستا بررسی شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد مولفه‌ها و وجوه قلمرو در هر دو بافت باستان‌شناختی و سیستمیک وجود داشته و به‌واسطۀ تئوری بُرد میانی قابل ادراک و تفسیر بوده و دست‌یابی به آن از دو منظر عینی و ذهنی، در قابلیت تبیین و تفسیر باستان‌شناختی نحوۀ دسترسی به فضاهای مختلف اجتماعی و مکانی انسان‌ساخت راه‌گشاست.

ethnoarchaeology of behavior settings: towards understanding of territory in semi-sedentary of the early holocene (a model-based qualitative research with case study)

the phenomenon of “spatial boundary”– among the main components of spatial property– has held an essential role in creating, consolidating, protecting, and identification of sustainable human-constructed environments and semi-sedentary behavior settings, from the early holocene until now. features and their determinant material culture are as the data, and the data are constrained in archaeology yet recognizable from the structural aspect. ethnography, environmental psychology, and architecture suggest the diversity and various exposed and concealed arenas of this phenomenon in the traditional behavior settings. theme of how the recognition, interpretation of the parameters, and the triple aspects of territory have been in prehistoric behavior settings is inadequately addressed. due to the limited sources of archaeological literature according to different variables, the previous studies have only partially investigated the concept of assert. recognition and understanding of the concept of territory is feasible in the light of analogy between the archaeological data and the findings of the behavior traditional settings in the framework of ethnoarchaeology and its practice-oriented reasoning. middle east is among the pioneering regions in such investigations. article is a qualitative research relying on archaeological and ethnography samples, it relies on description, analysis, and interpretation from the viewpoint of methodology, and it is an ethnoarchaeological study based on reasoning’s general comparative and structural analogies in terms of method. it is investigated based on observations, interviews, and documentary analysis in dynamic and static contexts. study results indicate that the parameters and aspects of territory have been present in both archaeological and systemic contexts, and they are perceptible and interpretable through the middle range theory. it would be helpful in both objective and subjective viewpoints for the capability of archeological interpretation of how the different social and spatial human-constructed environments are accessible.