کارگاه پخت گچ دورۀ ساسانی، مکشوف از محوطۀ برزقوالۀ لرستان

گچ از قدیمی‌ترین موادی است که از حدود 14 هزار سال پیش تاکنون، در ایران مورداستفاده بوده است.کاربرد فراوان گچ در ساخت و تزئین بناها و تولید مصنوعات مختلف،یکی از ویژگی‌های بارز معماری دورۀ ساسانی است. باوجود شناسایی شواهد زیادی از کاربرد گچ در ادوار مختلف و پژوهشهای گسترده دربارۀ گچبریهای ساسانی، هیچ‌گونه شواهد علمی و باستان‌شناختی از واحدهای کارگاهی مربوط به پخت و فرآوری گچ تا سال 1393 ه‍.ش. گزارش نشده است. در بهار سال 1393 از کاوش محوطۀ ساسانی برزقواله لرستان، یک واحد کارگاهی کشف و شواهد نشان از کارکرد آن به‌عنوان کوره‌ای جهت پخت گچ بوده است. اهمیت این یافته به‌عنوان نخستین نمونۀ شناخته شده از این گونۀ کارگاهی در ایران و دورۀ ساسانی سبب شد تا در نوشتار حاضر به آن پرداخته شود. هدف اصلی پژوهش حاضر، تشریح روند کشف و معرفی کارگاه، جهت آگاهی پژوهشگران و جبران بخشی از نبود اطلاعات درخصوص این نوع کارگاه‌ها است. مهم‌ترین پرسش‌های پژوهش این بود که: 1- کارگاه‌های پخت گچ محوطۀ برزقواله در چه نقاطی برپا شده؟ 2- چه متغیرهایی در انتخاب مکان و فرم ساخت آن‌ها موثر بوده؟ 3- با چه طرح و نقشه‌ای و شامل چه اجزایی هستند؟ فرضیات پیشِ‌رو این بود که با توجه به‌شرایط محیطی و سازند گچی آن در قسمت شمالی و شمال‌غربی شهر، احتمال داده شد کارگاه‌های پخت گچ در این بخش‌ها باشد.متغیرهایی چون: فراوانی، سهولت دسترسی و نزدیکی معادن به شهر، جریان دائم آب، وجود تراس‌های میان‌دره‌ای، سوخت کافی، وزش جریان باد در دره‌ها، در انتخاب مکان ساخت موثر بوده است. نقشۀ ساخت آن‌ها احتمالاً مدور یا چندوجهی و دارای آتشخانه، هواکش، و محل بارگذاری مادۀ خام می‌باشند. پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی بوده و مبنای آن بر نتایج حاصل از بررسی ها،کاوش‌های باستان‌شناختی و مطالعات نظری گذارده شده است.

sassanid period gypsum baking workshop, discovered from barzqualeh site of lorestan

gypsum is one of the oldest materials that has been used in iran from about 14,000 years ago until today. in the sassanid era, the extensive use of gypsum in the construction and decoration of buildings and the production of various artifacts is a prominent feature. despite the great evidence of the use of gypsum in different periods and extensive research on sassanid tore, no scientific and archaeological evidence has been reported from the workshop units related to gypsum baking and processing until 1393 ah. in the spring of 2014, from the excavation of the sassanid site of barzqualeh in lorestan, a workshop unit was discovered, and evidence showed its function as a kiln for baking gypsum. the importance of this finding as the first known example of such a workshop in iran and the sassanid era caused it to be addressed in this article. the main purpose of this study is to describe the process of discovery and introduction of the workshop, inform researchers, and compensate for the lack of information about this type of workshop. the most important research questions include: 1- where are the gypsum baking workshops set up in the barzqualeh area? 2- what variables were effective in choosing the place and form of their construction? 3- what patterns and components are included? the hypotheses were that due to the environmental conditions and its gypsum formation in the northern and northwestern parts of the city, it was possible that there were gypsum baking workshops in these parts. variables such as frequency, ease of access, and proximity of mines to the city, constant water flow, the presence of inter-valley terraces, sufficient fuel, wind flow in the valleys were effective in choosing the construction site. their construction plan is probably circular or multifaceted and has a firebox, ventilator, and raw material loading site. the present study is a descriptiveanalytical method and is based on the results of archaeological surveys and theoretical studies.