جستاری در گاهنگاری دورۀ تیلوس در بحرین با توجه به حضور حکومتهای اشکانی-ساسانی در منطقه

جزیرۀ تیلوس که امروزه با نام بحرین شناخته می‌شود واقع‌بر ساحل شرقی شبه‌جزیرۀ عربستان، نقش ویژه‌ای در حفظ حیات اقتصادی خلیج‌فارس ایفا کرده‌ است. اولین استقرار شناسایی‌شده در این مکان به هزارۀ پنجم و ششم پیش‌ازمیلاد بازمی‌گردد. در قرن چهارم پیش‌ازمیلاد با ورود جانشینان «اسکندر» به منطقه، این جزیره تحت‌تاثیر قوی فرهنگ هلنی قرار گرفت و با عنوان تیلوس در منابع مختلف مطرح شد. با ظهور حکومت‌های اشکانی و ساسانی، گسترش بازرگانی در این منطقه به‌همراه دیگر جزایر شمالی و جنوبی خلیج‌فارس، مورد حمایت و توجه پادشاهان قرار گرفت. امروزه در ادبیات باستان‌شناسی حوضۀ جنوبی خلیج‌فارس، به‌دنبالِ استفاده از واژۀ یونانی «تیلوس»، دوره‌ای فرهنگی تحت عنوان «دورۀ تیلوس» مصطلح و رایج شده‌ است که ازنظر برخی محققان این دوره به‌لحاظ تاریخی از زمان غلبۀ اسکندر بر شاهنشاهی هخامنشی در اواخر قرن چهارم پیش‌ازمیلاد تا ظهور اسلام در قرن هفتم میلادی را شامل می‌شود. پژوهش حاضر در پی آن است که براساس متون تاریخی و یافته‌های باستان‌شناسی جایگاه حکومت‌های اشکانی و ساسانی در منطقۀ بحرین را مورد مطالعه قرار داده و به این پرسش اصلی پاسخ دهد که با توجه به‌وجود اطلاعات و مواد فرهنگی از دوران اشکانی-ساسانی در منطقه، دورۀ تیلوس می‌تواند اطلاق مناسبی برای این گسترۀ زمانی باشد یا خیر؟ مطالعۀ منابع تاریخی همراه با بررسی و مقایسۀ یافته‌های فرهنگی مانند: سفال، شیشه، مجسمه و دیگر مواد فرهنگی حاصل از بررسی و کاوش در حوزۀ بحرین، نشان‌دهندۀ حضور مشخص حکومت‌های اشکانی و ساسانی در این مکان است؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود در دوره‌بندی و تقسیمات گاهنگاری صورت‌گرفته برای این منطقه، میان دورۀ تیلوس و دوران اشکانی-ساسانی تفکیک قائل شده و در تداوم استفاده از واژۀ «تیلوس» برای دوره‌های مذکور تجدیدنظر و بازبینی صورت گیرد. روش پژوهش در این مقاله به‌صورت توصیفی است که با استفاده از متون تاریخی و مدارک و داده‌های باستان‌شناختی این مساله را مورد مطالعه قرار می‌دهد.

survey on the status of tylos island in the partho-sasanian periods

tylos island, which is known as bahrain, has located on the eastern coast of the arabian peninsula. it plays a special role in preserving the economic life of the persian gulf. the first identified settlement of t ylos island dates back to the 5th and 6th millennium bc. arriving of alexander’s successors to the region in 4th century bc, the island was strongly influenced by the hellenistic culture and was mentioned as tylos in written sources. with the rise of the parthian and sasanian powers, the expansion of commerce in this region along with other northern and southern islands of the persian gulf was supported by the kings. today, in the archaeological literature of southern parts of the persian gulf, following the greek word for tylos, the use of the term tylos period has become in common. according to some scholars, this period historically includes alexander’s dominance of the persian empire in the late 4th century bc until the emergence of islam in the 7th century ad. according to historical reports and archaeological evidence, the use of term tylos culture for this one-thousand-year period needs more consideration. the purpose of present study is to identify status of tylos island during the partho-sasanian period and to recognize its position regarding to the effective presence of iranian cultures in the region. based on the archaeological evidence & comparative studies, it is suggested not to use the term of tylos period when the parthian and sasanian powers emerged in the persian gulf.