بررسی مواد رنگساز در نقوش تزئینی ایوان‌های شمالی و جنوب‌شرقی میراث جهانی گنبد سلطانیه

بنای گنبد سلطانیه در شهر سلطانیه، یکی از پایتخت‌های ایلخانان مغول که به‌دست «سلطان محمد خدابنده الجایتو» ساخته شد به‌عنوان هفتمین بنای ایران در سال 2005م. در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. ازنظر معماری شاخص و تزئینات رنگی و نقاشی‌های دیواری برروی بسترهای مختلف بنای گنبد سلطانیه از مهم‌ترین و پرکاربردترین بناهای موجود در دورۀ ایلخانی است. درهمین‌راستا، باتوجه‌ به این‌که شناخت نوع رنگ‌ها و نحوۀ اجرای این تزئینات می‌تواند یکی از مهم‌ترین موضوعات و مباحث موردنظر درجهت شناخت بیشتر و بهتر این بنا و تکنیک‌ها و رنگ‌های رایج در قرون میانی اسلامی باشد؛ این پژوهش براساس پرسش‌هایی ازقبیل: شناسایی لایه‌ها و نحوۀ آماده‌سازی زمینۀ اجرای تزئینات رنگی و نقاشی‌ها چیست؟ و مطالعات شیمیایی و ساختارشناسی رنگ‌های به‌کار رفته در گنبد سلطانیه استفاده از چه نوع مواد رنگزایی برای آراستن بدنه‌ها را نشان می‌دهد؟ انجام شده است. براساس مطالعات صورت‌گرفته  به‌نظر می‌رسد رنگ‌دانه‌های به‌کار رفته در تزئینات گنبد سلطانیه عمدتاً ساختارهای مبتنی‌بر مس، آهن باشند. در روند این مطالعه با بررسی دقیق مطالعات مشابه در قالب پیشینۀ تطبیقی تحقیق اطلاعات جامعی از مواد رنگ‌ساز و شیوه‌های نقاشان دورۀ ایلخانی پرداخته شده است. روش تحقیق در این مطالعه به‌صورت تجربی و توصیفی بوده است که دراین‌راستا برای بررسی ترتیب لایه‌ها در آرایه‌های نقاشی از روش میکروسکوپ الکترونی روبشی (sem) و نیز برای تشخیص نوع رنگ‌دانه‌های به‌کاررفتۀ سبز، آبی، زرد، قرمز، سفید و سیاه از روش‌های پراش‌ پرتوی ایکس (xrd) و روش‌های شیمیِ تر استفاده شده است. آنالیز sem به‌خوبی فن‌شناسی آرایۀ گچی و ترتیب لایه‌های نقاشی را نشان‌داد. نتایج مطالعۀ فوق در قالب آنالیزهای دستگاهی نشان‌دهندۀ آن است که مواد رنگ‌ساز استفاده شده شامل: رنگ‌های مالاکیت و سبز زنگار برای رنگ سبز، آزوریت مس برای رنگ آبی، و قرمز اُخرا در قالب اکسید آهن برای رنگ‌های قرمز و اُکر برای رنگ زرد و درنهایت از انیدرید و سیاه کربن برای رنگ‌های سفید و سیاه به‌ترتیب استفاده شده است.