پژوهشی در تاریخ تجارت دریایی ایران و چین نمونه مطالعاتی: بندر تاریخی نجیرم

از سدۀ نخستین پیش‌ازمیلاد تجارت بین دنیای شرق و غرب ازطریق جادۀ ابریشم آغاز گردید و کالاهای تجاری، سنن، فرهنگ و باورهای دینی بین تمدن‌های چین باستان و سرزمین‌های شرق مدیترانه مبادله شد. در کنار مسیرهای خشکی و به‌هنگام ناامنی جادۀ ابریشم، مسیرهای آبی جایگزین مسیرهای قبلی شده و خلیج‌فارس حلقۀ اتصال بازارهای چین باستان با سرزمین‌های غربی‌تر گردید. درمیان بنادر تاریخی خلیج‌فارس، مانند: مهرویان، سینیز، گناوه، ریشهر، سیراف، نای‌بند، حریره، هرمز قدیم و تیس، بندر کمتر شناخته شدۀ نجیرم، نقش مهمی در تجارت دریایی بر عهده داشته است. این بندر تاریخی به‌فاصلۀ (به‌خط مستقیم) 60 کیلومتری شمال‌غربی بندر تاریخی سیراف و 10 کیلومتری غرب شهر بندری دیر واقع شده است. در بررسی و شناسایی باستان‌شناسی بنادر شمالی خلیج‌فارس  در بهار 1388ه‍.ش.، بندر تاریخی بتانه که در منابع جغرافیای تاریخی «نجیرم» ذکر شده است مورد بازشناسی و مطالعۀ باستان‌شناسی قرار گرفت و مواد فرهنگی سطح محوطه به‌صورت تصادفی جمع‌آوری گردید. پراکندگی مواد فرهنگی شامل قطعات سفالی است که رایج‌ترین فرم آن‌ها، فرم اژدری و رایج‌ترین تکنیک تزئین، اسگرافیاتو است؛ هم‌چنین نمونه‌های سفال لعابدار فیروزه‌ای به فراوانی شناسایی شد. شناسایی ده‌ها قطعه سفال‌های چینی، مانند: سلادن، چانگشا و آبی‌سفید و سکه‌های چینی حکایت از ارتباطات تجاری گستردۀ ایرانیان با چین باستان از دورۀ ساسانی تا سده‌های میانی دوران اسلامی داشت. پرسش‌های بنیادی این پژوهش بدین‌شرح است؛ 1 مواد فرهنگی و وارداتی در بندر تاریخی نجیرم کدامند؟ 2 برپایۀ مقایسۀ مواد فرهنگی بندر نجیرم با سایر نواحی، تجارت دریایی این بندر با سایر بنادر خلیج‌فارس و تمدن‌های دیگر چگونه است؟ در این پژوهش، ضمن معرفی سفال و سکه‌های متعلق به سلسله‌های چین باستان در بندر تاریخی نجیرم، این مواد فرهنگی با سایر محوطه‌های حوضۀ خلیج‌فارس مقایسۀ تحلیلی شده است. این مطالعات نشان‌دهندۀ  جایگاه مهم نجیرم در شبکۀ تجارت دریایی درون‌منطقه‌ای در خلیج‌فارس و فرامنطقه‌ای از اقیانوس هند تا شرق آسیا (چین باستان) است. در جادۀ ابریشم دریایی، نجیرم پا به پای بندر تاریخی سیراف، کانون تجارت دریایی در خلیج‌فارس بوده است.