تپه پهلوان؛ استقراری از دوران نوسنگی جدید و مس وسنگ انتقالی در شمال شرق ایران

پس از گذشت چندین دهه از توجه باستان‌شناسان به مناطق حاشیه‌ای هلال‌حاصلخیز، امروزه دیگر بخش‌های مرکزی و شرقی فلات ایران و هم‌چنین جنوب ترکمنستان نیز درزمینهٔ‌‌ مطالعات نوسنگی و در کل فرهنگ‌های پیش‌ازتاریخی از اهمیت خاصی برخوردارند؛ بااین‌حال، تا همین دهۀ گذشته وضعیت باستان‌شناسی نوسنگی شمال‌شرق ایران برخلاف نواحی هم‌جوارش به‌علت عدم فعالیت‌های دامنه‌دار و انتشارات علمی تا حد زیادی تحت‌سیطرۀ باستان‌شناسی مرکز فلات ایران و یا نگاه باستان‌شناسان شوروی از جنوب ترکمنستان بوده است. تپه پهلوانِ جاجرم به‌عنوان محوطه‌ای با آثار و بقایای دوره‌های نوسنگی جدید، مس‌وسنگ انتقالی و هم‌چنین دوران میانۀ اسلامی اگرچه که توسط «اسپونر» و سپس «ماسودا» بازدید و گزارش شد؛ اما تا سال‌های 1393 و 1396 هیچ فعالیت علمی برروی آن صورت نگرفت. این محوطه با وسعتی حدوداً 5/2 هکتار به‌سبب ساخت‌وسازهای قلعه و برج‌وباروی دوران اسلامی تقریباً به‌شکل دایره‌ای درآمده که در میانۀ کریدور طبیعی جاجرم، بین مناطق کویری جنوب‌البرز و نواحی نیمه‌کوهستانی شمال‌ آن قرار دارد. هدف از انتشار این پژوهش مشخص نمودن جایگاه استقراری تپه پهلوان در جدول توالی گاه‌نگاری دوران نوسنگی شمال‌شرق فلات ایران و معرفی موادفرهنگی این دوره است. کاوش لایه‌نگاری و گمانه‌زنی‌های حفرشده موجب شناسایی لایه‌های نوسنگی جدید و حضور مواد فرهنگی چخماق‌/جیتونی با خصوصیات مشترکی از جنبه‌های فرهنگی محوطه‌های دوسوی شمال و جنوب البرز گردید؛ اگرچه که نشانه‌ای از معماری پیش‌از‌تاریخی در 5 گمانۀ کاوش‌شده در این تپه یافت نشد، اما براساس شباهت‌های سفالی و هم‌چنین نتایج هفت نمونۀ تاریخ‌گذاری کربن14 طی دو فصل، بازۀ زمانی 48005800 پ.م. و در کل اوایل هزارۀ ششم تا اوایل هزاره پنجم پیش‌ازمیلاد برای طول استقرار نوسنگی جدید و مس‌وسنگِ انتقالی در این تپه پیشنهاد شده است.