بررسی پل بند اَرَّجان و تحلیل نقش آن در رونق اقتصاد کشاورزی براساس متون تاریخی و مطالعات باستان شناسی

پل‌بندهای اَرَّجان در جنوب‌غرب ایران از روزگار ساسانی تا دوران حاکمیت اعراب مسلمان، ازجمله سازه‌های آبیاری و آبرسانی است که موردتوجه جغرافیانگاران و مورخان سده‌های نخست تا میانۀ اسلامی قرار گرفت. پل‌بند بالایی ارجان سازه‌ای عظیم با کاربری‌های متفاوت بوده که برخی منابع جغرافیایی و تاریخی به توصیف آن پرداختند. پس از تخریب پل‌بند بالایی، نمونۀ کوچک‌تر آن در پایین‌دست رودخانه احداث گردید که از این پل‌بند داده‌های باستان‌شناسی اندکی به‌دست آمده است. از ساختار سازه‌ای پل‌بندهای دوگانۀ ارجان آثار اندکی برجای مانده است و پژوهش پیشِ‌رو براساس چنین ضرورتی مبنی‌بر مستند نمودن تاثیر پل‌بند فوقانی در اقتصاد ارجان صورت گرفته است. هدف از پژوهش پیشِ‌رو، تحلیل موجودیت پل‌بند بالایی در رونق اقتصاد کشاورزی ارجانِ روزگار ساسانی و سده‌های اولیه اسلامی است. این مقاله در پی پاسخ‌گویی به این پرسش‌ برآمده است که جایگاه پل‌بند بالایی در رونق و شکوفایی اقتصاد کشاورزی منطقۀ ارجان در بازۀ زمانی عصر ساسانی و سده‌های نخستین اسلامی چگونه بوده است؟ متون تاریخی توصیف نسبتاً مغشوش از پل‌بندها به‌خصوص پل‌بند بالایی ارائه نمودند. پاسخ به پرسش پژوهش با بررسی متون تاریخی، تحلیل میزان آب‌دهی و خروجی دهانۀ کانال‌های مشابه قنات انجام گرفته است. تمامی داده‌های پژوهش از بررسی‌های پیمایشی باستان‌شناسانه و داده‌های پایه‌ای هیدرولوژیکی امروزین مسیر رودخانۀ مارون حاصل شده است. این مهم با محاسبۀ میزان آب حوضچۀ پل‌بند ارجان در شرایط آبادانی و فعال آن به سرانجام رسیده است. نتیجه آن‌که میزان آب‌دهی پل‌بند ارجان موجب آبیاری مصنوعی نسبتاً وسیعی در زمین‌های بخش شمالی دشت ارجان می‌گردید و نمونۀ موردی گندم به‌عنوان محصولی که متون در مورد آن به‌طور مکرر سخن یاد کرده‌اند؛ براساس نیاز آبی و محاسبۀ نرم‌افزار optiwat از موفقیت قابل‌توجهی در این منطقه برخوردار بوده است.