مساله‌یابی موزه‌های حاصل از تغییر کاربری ابنیه‌ تاریخی: مطالعه موردی موزه‌های استان مازندران

موزه‌ها، نهادهایی فرهنگی محسوب می‌شوند که ویژگی‌های فرهنگی اقوام و ملل مختلف را به‌طور جمعی و یکجا به‌نمایش می‌گذارند. موزه‌‌ها از منظر موضوعی و ساختاری گونه‌های مختلفی دارند که موزه‌های باستان‌شناسی و مردم‌شناسی در گروه نخست و موزه‌های استاندارد و موزۀ خانه‌های تاریخی در گروه دوم قرار می‌گیرند. موزۀ خانه‌های تاریخی از مرمت احیا و تغییر کاربری بناها و خانه‌های سنتی ایجاد می‌شوند که یکی از راهکارهای وارد کردن بناهای سنتی به چرخۀ حیات، بهره‌گیری و محافظت از آن‌ها محسوب می‌شوند. مازندران ازجمله استان‌های تاریخی ایران است که در آن موزۀ خانه‌های تاریخی متعددی احداث شده است. هدف اصلی پژوهش حاضر واکاوی چالش‌های عملکردی فراروی موزۀ خانه‌های تاریخی در مازندران است. در پژوهش پیشِ‌رو، سه موزۀ صنایع‌دستی ساری، موزۀ تاریخ آمل و موزۀ گنجینۀ بابل به‌عنوان نمونه موردی انتخاب شده‌اند. گردآوری داده‌ها با روش مطالعات اسنادی و میدانی انجام شده است. از این‌رو، اساسی‌ترین پرسش مطرح شده در این پژوهش عبارتنداز: سه موزۀ یادشده، به‌عنوان نمونه‌ موزه‌های حاصل از مرمت و احیاء بناهای تاریخی در مازندران، تا چه اندازه مطابق با استانداردهای موزه‌ای و موزه‌های استاندارد عمل می‌کنند؟ و چالش‌های اساسی این گونه از موزه‌ها کدامند؟ مطالعات میدانی در این پژوهش ازطریق طراحی و توزیع پرسشنامه محقق ساخت و گردآوری دیدگاه‌های متخصصان دو حوزۀ معماری و باستان‌شناسی انجام شده است. متغییرها و ابعاد مورد بررسی در پرسشنامه، حوزه‌های ساختار فیزیکی، ساختار حفاظتی، کیفیت عملکرد و امکانات جانبی را دربر می‌گیرد. برای پردازش داده‌ها از نرم‌‌افزار آماری spss و برای تحلیل داده‌ها نیز از آماره‌های توصیفی و آزمون‌های استنباطی استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، مولفه‌های کیفیت عملکرد در وضعیت مطلوب‌تری قرار دارند، اما با توجه به سطح میانگین آن‌ها، این بخش نیازمند ارتقاء اساسی است. هم‌چنین تمام معیارهای مرتبط با شاخص ساختار فیزیکی، در وضع نامطلوبی قرار دارند که این امر نشان‌دهندۀ عدم تطابق ساختار فیزکی ابنیۀ تاریخی با ساختار فیزیکی موزه‌های استاندارد است. بازتاب این مشکلات را می‌توان از رضایت و یا عدم رضایت مخاطبان و بازدیدکنندگان از موزه نیز دریافت؛ بنابراین وضعیت موجود باید ازسوی نهادهای مرتبط هم‌چون سازمان میراث بهبود یابد.