تاثیر الگوی فضایی خانه های تاریخی دوره قاجاریه شهر اردبیل در شکل گیری کالبدی حسینیه مجتهد

عصر قاجار از مهم‌ترین دوران شکوفایی تعزیه و توجه به احداث ابنیۀ آیینی، مانند حسینیه و تکایا در ایران است. شهر اردبیل از دیرباز به‌عنوان مهد تشیّع موردتوجه بوده است و به‌لحاظ آیینی از مراکز مهم ایران به‌شمار می‌رفت. در این پژوهش به شناخت و بررسی کالبد معماری حسینیۀ مجتهد که جزو مهم ترین حسینیه‌های ایران به‌لحاظ معماری، قدمت و وسعت ساخت است و قدیمی‌ترین حسینیۀ شمال‌غرب کشور و هم‌چنین اولین و منسجم‌ترین حسینیۀ طراحی شدۀ اردبیل محسوب می‌شود؛ به‌عنوان بنای آیینی ارزشمند دورۀ قاجار پرداخته می‌شود. در کنار نقش حسینیه‌ها در تعزیه، خانه‌ها نیز از ابتدا متاثر از مذهب و مراسم‌های آیینی بوده‌اند. در پژوهش حاضر علاوه‌بر حسینیه، به بررسی الگو‌های فضایی تعدادی از خانه‌های قاجار اردبیل که در شکل‌گیری کالبدی حسینیۀ مجتهد تاثیر گذار بوده‌اند، پرداخته می‌شود. هدف از بررسی مقایسه‌ای کالبدی حسینیۀ مجتهد و خانه‌های اردبیل، دستیابی به پاسخ این پرسش‌هاست که، الگوی فضایی و معماری خانه‌ها چه تاثیری برروی الگوی حسینیۀ مجتهد در دورۀ قاجار در شهر اردبیل داشته است؟ (و) چه شباهت‌هایی از بُعد فضا و کالبد معماری حسینیۀ مجتهد و خانه‌های تاریخی شهر اردبیل وجود دارد؟ پژوهش حاضر از نوع کیفی و به روش تحلیلیتوصیفی است. پس از مطالعات میدانی و بررسی مدارک و جمع‌آوری اطلاعات از حسینیۀ مجتهد و خانه‌های تاریخی، با معرفی و بررسی ویژگی‌های هر یک از بناها و مقایسۀ تعدادی از شاخص‌های مهم، نقش عوامل تاثیرگذار بر شکل‌گیری کالبدی حسینیه و خانه‌ها مشخص گردید و در نتیجه معین شد که الگوی معماری حسینیۀ مجتهد تاثیرپذیرفته از الگوی فضایی خانه‌های تاریخی شهر اردبیل است و این حسینیه به تاسی از معماری متداول دورۀ قاجاریه بنا شده و چارچوب‌های معماری دورۀ قاجار بر آن حاکم است.