چشم‌انداز باستان‌شناختی درۀ رازآور در دورۀ نوسنگی: بررسی استقرارهای هزاره‌های هشتم تا ششم پیش ازمیلاد شمال استان کرمانشاه

برای چند دهه است که اطلاعات باستان‌شناختی از محوطه‌های فراپارینه‌سنگی و نوسنگی زاگرس‌مرکزی محدود به نتایج پژوهش‌های دهه‌های 60 و 70 م. است و نتایج اغلب بررسی‌های جدید، به‌ویژه در منطقۀ کرمانشاه به‌عنوان بخش مهمی از زاگرس‌مرکزی، تاکنون منتشر نشده است. به‌همین دلیل وضعیت پراکندگی محوطه‌های این دوران، مواد فرهنگی، وضعیت بهره‌برداری از منابع زیست‌محیطی و الگوی استقراری در این منطقه هم‌چنان در هاله‌ای از ابهام است؛ از این‌رو، بررسی‌های جدید و انتشار نتایج آن‌ها می‌تواند برخی از این معضلات را تا حدودی حل کند. این نوشتار با رویکرد توصیفیتحلیلی تلاش می‌کند به پرسش‌های مختلفی ازجمله ماهیت استقرارها و محوطه‌های دوره‌های مورد مطالعه، ویژگی‌های مواد فرهنگی آن‌ها و میزان تاثیر یا ارتباط این مواد فرهنگی با مناطق پیرامون پاسخ داده شود. فرض این پژوهش بر این پایه استوار بود که همچون سایر محوطه‌های واقع در منطقۀ کرمانشاه محوطه‌های شناسایی شده باید روستاهای کوچک و بزرگی باشند که مواد فرهنگی آن‌ها تحت‌تاثیر سنت سرابسیاه‌‌بید بوده است. بررسی‌ این فصل تنها محدود به تراس‌های قدیمی جنوب رودخانۀ رازآور، برخی از اراضی بایر کوهپایه‌ای، دامنه‌های صخره‌ای، ارتفاعات جنوب رودخانه و اراضی کشاورزی سطح تراس‌های قدیمی بود، که در نتیجه 6 محوطۀ دورۀ نوسنگی شناسایی گردید که مهم‌ترین آن‌ها تپۀ سالارآباد است. چشم‌انداز طبیعی و زمین‌‌شناسی، میزان نهشته‌های باستان‌شناختی، وسعت و توپوگرافی محوطه نشان می‌دهد که سالارآباد احتمالاً استقراری مهم مشابه تپۀ شیخی‌آباد در این دره بوده است. به‌نظر می‌رسد در منطقۀ کرمانشاه معمولاً استقرارهای بزرگ و مهمی از دورۀ نوسنگی در بخش‌های مستعد دره‌ها و دشت‌های میان‌کوهی وجود دارد؛ گنج‌دره، شیخی‌آباد، قزانچی، چیاجانی و اکنون سالارآباد. یافته‌های دورۀ با سفال، حاکی از رواج سنت‌های سفالی سراب و سیاه‌بید در این دره است و نشان می‌دهد در دورۀ نوسنگی جدید نیز یکپارچگی مشهودی در مواد فرهنگی این نواحی وجود دارد.