همخوانی محتوای کتیبه با محل قرارگیری آن در معماری اسلامی (مقایسۀ تطبیقی مدرسۀ خان، مساجد مشیرالملک و نصیرالملک شیراز)

در دوران اسلامی، آرایه‌های مبتنی‌بر کتیبه در سطوح معماری، فارغ از مسائل هنری و زیباشناختی، مملو از مفاهیم معنوی و عرفانی در قالب شعائرالله و ادعیۀ مذهبی هستند. هدف پژوهش حاضر، ‌شناخت ارتباط فضای معماری و مفاهیم کتیبه‌ها به‌منظور یافتن دلایلی منطقی برای چرایی انتخاب و استفاده از آیات موجود در کتیبه‌ها نسبت به محل استفاده از آن‌ها است. «مدرسۀ خان» و مساجد «مشیرالملک» و «نصیرالملک» شیراز مربوط به دورۀ صفوی و قاجار، دارای تزئیناتِ معماری جالب‌توجه از منظر هنری و زیبایی‌شناسی هستند و هر سه بنا کاربری آموزشیدینی دارند؛ از این‌رو، به‌منظور تبیین ارتباط میان مضامین کتیبه‌ها و شکل و فضای معماری  مورد بررسی قرار گرفته‌اند تا بر این‌اساس  بتوان ارتباط موجود میان مضامین کتیبه‌ها با کالبد معماری بنا را مورد مطالعه قرار داد. مهم‌ترین پرسش‌های پژوهش عبارتنداز: 1. کتیبه‌‌های موجود در مدرسۀ ‌خان، مسجد مشیرالملک و نصیرالملک از لحاظ مفهومی و موضوعی چه مواردی را شامل می‌‌شوند؟ 2. ارتباط میان مضامین کتیبه‌های مدرسۀ ‌خان، مسجد نصیرالملک و مشیرالملک با فضای معماری چیست؟ در فرآیند پژوهش، به‌منظور دستیابی به اهداف مورد نظر از بررسی‌های میدانی برای مستندسازی و خوانش متون و مضمون کتیبه‌های موجود در بناها و از روش توصیفیتحلیلی برای معرفی، دسته‌بندی و یافتن ارتباط‌های تطبیقی آن‌ها استفاده‌ شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهند که چرخش کتیبه‌ها با توجه به مضامین مذهبی و معنوی، به‌صورتی است که در بدنه‌های بنا آیاتی در: مضامین، تسبیح و نیایش، صبح، خداوند، بهشت، انسان و قیامت، اسامی امامان، احادیث مرتبط با کاربری و فضای نصب آن و کتیبه‌های خبری و ساخت بنا وجود دارد. از نکات قابل‌توجه نصب آیات سوره‌های با مضمون: صبح، نور و خورشید در بدنه‌های شرقی و غربی است؛ بنابراین می‌توان گفت ارتباط مفهومی بین مضمون کتیبه‌ در بخش‌های مختلف با کالبد در بناهای مورد مطالعه وجود دارد و هنرمند با آگاهی دست به انتخاب و نصب آن زده است.