نمادشناسی و منشایابی مضمون نقش گاو در سفالینه های نیشابور با اتکا بر متون تاریخی

«نماد‌شناسی» کوششی برای آگاهی‌یافتن از رمز و رازهایی است که معمولاً به‌صورت شکل، اشاره، علامت به تصویر کشیده شده‌اند و ترکیب مفهمومی چندگانه را به‌همراه دارد؛ درواقع «نماد» زبان پنهان و نشانه‌های متنوع از: نجوم، مذهب، طلسم و جادو، وقایع مختلف، باورهای عامیانه را با خود به‌همراه دارد. این نشانه‌ها می‌تواند به تنهایی و یا پیوسته در کنار هم قرار گرفته و مفهوم چندگانه را بازگو کنند. «سفال» یکی از مهم‌ترین آثار هنری سده‌های نخستین دوران اسلامی، حاوی نمادهای بسیاری، از جمله «گاو» است که می‌توان مفاهیم پنهان بسیاری از آن ریشه‌یابی کرد. هدف از پژوهش پیشِ‌رو، نمادشناسی مضمون نقشِ گاو با مد‌نظر داشتن اوضاع اجتماعی، مذهبی و عقاید و باورهای مردم سده‌های نخستین اسلامی با واکاوی اسناد تاریخی است؛ از این‌رو، در پی منشایابی نماد گاو، پرسش پیشِ‌رو مطرح می‌شود؛ منشا مفاهیم نقشِ گاو برروی سفالینه‌های نیشابور چیست؟ بر این‌اساس، مفروض است که منشا مفاهیم نقشِ گاو سفالینه‌های نیشابور ریشه در باورهای عامیانه مرتبط با مفاهیم نجومی، مذهبی و جشن بوده است. روش پژوهش، با رویکرد تاریخیتحلیلی و مبتنی‌بر مطالعات کتابخانه‌ای انجام گرفت؛ در روند انجام پژوهش، ابتدا اقدام به جمع‌آوری نمونه‌های آماری از موزه‌ها، و طراحی نقوش با نرم‌افزار «کورل‌دراو» شد؛ و در ادامه‌ به مطالعات کتابخانه‌ای در جهت منشایابی مضمون گاو در اسناد تاریخی پرداخته شده است. دستاورد مطالعۀ نماد گاو و ریشه‌یابی مفهوم آن در سفالینه‌هایِ نیشابور، گویای آن است که، با توجه به نقش پر اهمیت گاو در معیشت مردم در ادوار مختلف تاریخی و استفاده‌هایِ فراوانی همانند: گوشت، لبنیات، پوست، شخم‌زدن زمین و بارکشی، می‌توان نمادهایی چون: قدرت و نیرومندی، باروری و حاصلخیزی را متصور شد، که این نماد از دوران پیش‌ازتاریخ تا دوران اسلامی در آثار مختلف هنری قابل پیگیری است و دارای مفاهیم مشترکی هستند؛ هم‌چنین علاوه‌بر مفهوم ذکر شده‌، نمادهای دیگری ازجمله: ترکیب گاو با انسان، ترکیب گاو با پرنده، در سفالینه‌های نیشابور دارای مفاهیم نجومی و مذهبی هستند و منشا آن‌ها مختص عقاید‌ و باورهای مردم دوران اسلامی بوده است.