انارستان‌های اورامانات؛ دریچه‌ای به کارالیِ باستان

در متون میخی دورۀ سارگون دوم، چند‌بار به جای‌نام «کارالا/کارالی/کارالو»، به‌عنوان سرزمینی که در برابر سپاه متجاوز آشوری مقاومت کرده، اشاره شده است. تاکنون پژوهشگران برای مکان‌یابی این جای‌نام، چندین گزینۀ مختلف، به‌ویژه در محدودۀ شهرستان‌های سردشت، مریوان، سروآباد و کامیاران پیشنهاد کرده‌اند. پژوهش حاضر که با رویکرد تاریخی و با روش توصیفیتحلیلی، براساس منابع کتابخانه‌­ای و مصاحبه از بومیان منطقۀ اورامانات به سرانجام رسیده؛ در پی آن است تا به کمک شواهد زبان­‌شناختی، و انطباق آن با مدارک باستان‌­شناختی و ویژگی‌های جغرافیایی منطقه، به برخی از ابهامات و پرسش­‌های مطرح شده، به‌ویژه در بحث مکان‌­یابی کارالا، پاسخ دهد. کشف یک سرنخ جدید توسط نگارنده، نشان می‌دهد که نام این مکان هنوز هم، پس از گذشت قرن‌ها، بر یکی از ارقام (ژنوتیپ‌های) بومیِ انار متعلق به ناحیۀ اورامانات حفظ شده است. انار موردبحث که به «کارالی» موسوم است، بومیِ منطقۀ اورامانات بوده و به‌لحاظ ویژگی‌های ظاهری، متفاوت از دیگر ارقام انار در همین منطقه است. این یافتۀ جدید، افزون‌بر کتیبۀ تنگی‌ور، تا حد زیادی امکان انطباق کارالا/کارالی باستان را با ناحیۀ اوراماناتِ کنونی (در کُردی هَورامان) تقویت می‌نماید، و نظر آن‌دسته از پژوهشگرانی را که پیش از این کارالا را در محدودۀ اورامانات جستجو می‌کردند، تایید می‌کند. اورامانات یک منطقۀ جغرافیایی ویژه، با کوه‌های بلند و پرشیب و دره‌های تنگ و عمیق و آب‌های جاری فراوان است که دشت‌های باز و زمین‌های هموار در آن بسیار کمیاب است. این ویژگی طبیعی که وجه‌تمایز اورامانات از مناطق همجوار آن است، سبب شده است که در طول تاریخ، بیگانگان ازجمله پادشاهان جنگجوی آشوری، نتوانند به‌طور مداوم و به آسانی بر منطقۀ اورامانات دست‌یابند. باتوجه به شواهد موجود، به‌نظر می‌رسد که برخی از محوطه‌های ناحیۀ اورامانات که دارای لایه‌های استقراری مربوط به عصر آهن iii هستند، به‌گونه‌ای با فرهنگ مادی مردمان کارالی باستان در ارتباط باشند.