سفال عصر آهن در حوضه اترک میانی، شمال خراسان، ایران

اگر ایران را به چهار بخش تقسیم کنیم، با نگاهی اجمالی به فعالیت‌ها و کاوش‌های انجام شده در محوطه‌های عصر آهن ایران درمی‌یابیم که تمرکز آن‌ها در ربع شمال‌غربی ایران است. جایی که غرب، شمال‌غرب، شمال مرکز و نیمۀ غربی باریکۀ ساحلی دریای کاسپی را شامل می‌شود. نکتۀ مهم آنجا است که مبنای گاهنگاری عصر آهن در ایران نیز براساس کاوش‌ چند محوطه در بخش کوچکی از شمال‌غرب و تعمیم آن به تمام ایران است. به این‌ترتیب، با نگاهی دیگر به فعالیت‌های باستان‌شناسی عصر آهن مشاهده می‌کنیم نیمۀ شرقی ایران و به‌ویژه شمال‌شرق بسیار ناشناخته است؛ به‌جز چند انتشار انگشت‌شمار، عملاً دانسته‌ها از عصر آهن شمال‌شرقی ایران که امروزه تمام استان خراسان شمالی و بخش‌های شمالی استان خراسان رضوی را شامل می‌شود، ناچیز است. ‌در این مقاله تلاش می‌شود براساس جدیدترین پژوهش‌ها تصویری از عصر آهن بخش بزرگ از شمال‌شرقی ایران، با تاکید بر حوضۀ اترک میانی، ارائه شود. این پژوهش به روش توصیفیتحلیلی، برای نخستین‌بار سفال و ویژگی‌های سنت سفالی این حوزه توصیف شده و هم‌چنین سفال‌های آن گونه‌شناسی شده و این سفال‌ها در قالب 7 ریختِ سفالی معرفی می‌شود. پرسش‌های پژوهش عبارتنداز: اترک میانی در حوزه کدام فرهنگ یا سنت سفالی قرار می‌گیرد؟ علاوه‌براین ویژگی سفال‌های عصر آهن این حوضه چیست؟ براساس مطالعات سفالی، اترک میانی در عصر آهن جزو فرهنگ سفالی داهستان کهن است. داهستان، بخش بیابانی شمال دشت گرگان است که امروزه در جنوب‌غرب ترکمنستان قرار دارد. ویژگی این سنت سفالی، سفال‌های خاکستری است که از سفال خاکستریسیاه البرز شرقی عصر مفرغ البرز شرقی منشا گرفته است. در کنار سنت سفالی غالب در حوضۀ اترک میانی، سفال‌های نخودی منقوش معروف به یاز i نیز به تعداد اندک وجود دارد که نشان از تبادلات و برهمکنش‌های فرهنگی با مردمان یاز i دارد. در این پژوهش پیشنهاد می‌شود که که این منطقه به‌دلیل همجواری با فرهنگ یاز i ممکن است نقش مهمی در شکل‌گیری سنتی داشته باشد که بعدها به فرهنگ سیلک vi مشهور شد.