مطالعۀ ساختارشناسی ظروف سفالی قرمز و نخودی محوطه شهرسوخته سیستان

شهرسوخته مربوط به هزارۀ سوم پیش‌ازمیلاد، همواره موردتوجه باستان‌شناسان بوده و تاکنون پژوهش‌های زیادی درخصوص این محوطه صورت گرفته است. اشیاء مکشوف از این محوطۀ عصر مفرغی بیشتر از خود محوطه برای پژوهشگران دارای اهمیت است، خصوصاً سفال که بیشترین فراوانی را دارد. ازمیان سفال‌های بی‌شمار این محوطه، تعداد 12 قطعه سفال، به‌عبارتی 8 شئ نخودی و 4 شئ قرمز جهت انجام پژوهش انتخاب شد که همۀ ظروف کوچک مکشوف از گورستان و دارای کاربرد آئینی هستند. به‌دلیل فراوانی کم سفال‌های طیف قرمز، فرضیۀ وارداتی بودن این سفال‌ها مطرح است. فرضیۀ مطرح شده در این پژوهش، فرضیۀ وارداتی بودن سفال‌های قرمز است؛ چرا که فراوانی سفال‌های طیف قرمز در این محوطه کم بوده و به‌دنبال آن، پرسش وارداتی یا بومی بودن سفالینه‌ها مطرح است. ازجمله اهداف تعیین شده می‌توان به بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌ها در فن ساخت، بررسی و مقایسۀ کانی‌شناسی، هم‌چنین مقایسه به‌لحاظ ساختاری، فازهای تشکیل‌دهنده و درجۀ حرارات پخت در کوره اشاره نمود. جهت نیل به اهداف و بررسی‌های باستان‌سنجی روی نمونه‌های موردمطالعه، آنالیزهای پتروگرافی و پراش پرتوی ایکس به‌روش پودری انجام شد. با تجزیه و تحلیل نتایج به‌دست آمده مشخص شد که نمونه سفال‌های موردمطالعه ازنظر اجزاء سازنده و ساختار تشکیل‌دهندۀ آن، شبیه به‌هم بوده، از تمپرهای معدنی سیلیس‌دار منطقه، نظیرِ سنگ چرت استفاده شده است و تفاوت اصلی آن‌ها در ترکیب خمیره، درصد فراوانی هر یک از کانی‌های موجود در خمیرۀ سفال‌ها، شیوۀ ساخت و نحوۀ عمل‌آوری خمیره توسط سفالگران شهرسوخته بوده است. بررسی‌ها نشان داد که بافت تشکیل‌دهندۀ این سفال‌ها در دو نوع ریزبلور و درشت‌بلور هستند، اما کانی‌ها و پرکننده‌های موجود در ساختار تشکیل‌دهندۀ آن‌ها تفاوت چندانی با یکدیگر نداشته‌اند؛ هم‌چنین میزان حرارت کوره در تعیین رنگ نمونه‌های موردمطالعه نقش بسزایی داشته است و در نمونه‌هایی که کانی کلسیت موجود بود دمای پخت زیر 800 درجۀ سانتی‌گراد و نمونه‌های فاقد کلسیت بالاتر از این دما پخت داده شده‌اند. با توجه به نتایج آزمایش‌ها و تحلیل‌های صورت گرفته به‌نظر می‌رسد سفالگران شهرسوخته به فن‌آوری و شیوۀ ساخت سفالینه‌های طیف قرمزرنگ دست پیدا کرده بودند.