مُهر استوانه‌ای تپه کیدان؟یک صحنه‌ی نبرد بین‌النهرینی در شرق زاگرس مرکزی

مُهرها و گل‌مُهرها دست‌ساخته‌های مهمی هستند که از همان آغاز پدیدار شدنشان در دوران نوسنگی متاخر برای مشخص کردن مالکیت خصوصی و همچنین محدود کردن دسترسی به کالاهای عمده در نظام‌های اداری هم مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند؛ بنابراین، منبع مهمی برای مطالعه‌ی تاریخ اجتماعیاقتصادی جوامع باستانی هستند. با این‌حال این دست‌ساخته‌ها، به‌ویژه آن‌هایی که بافت باستان‌شناختی مشخصی ندارند، بیشتر به‌عنوان آثار هنر حکاکی جوامع و از منظر مطالعات تاریخِ هنری مورد بررسی قرار گرفته‌اند. مُهر استوانه‌ای تپه کیدان نمونه‌ای از این دست‌ساخته‌ها است که در بررسی‌های باستان‌شناختی سال 1375 ه‍.ش. در دشت سیلاخور به‌دست آمد. یکی از ساکنان روستای پیرامون این تپه مُهر را به سرپرست گروه بررسی تحویل داد و مدعی شد آن‌را برروی تپه یافته است. این مُهر یک صحنه‌ی نبرد بین‌النهرینی را نشان می‌دهد. پیش‌تر، 10 نمونه از این مُهرها از زاگرس‌مرکزی معرفی شده که مُهر کیدان شرقی‌ترین آن‌ها است. مقاله‌ی پیشِ‌رو می‌کوشد تا با بررسی سبک و شمایل‌نگاری مُهر کیدان، با تکیه‌بر شواهد باستان‌شناختی و داده‌های مدارک مکتوب به پرسش‌هایی پیرامون تاریخ‌گذاری این مُهر و فراتر از آن، به خاستگاه، زمینه‌های پیدایش، بافتِ استفاده و کاربرد این‌گونه مُهرها در زاگرس‌مرکزی بپردازد. در نتیجه، مُهر کیدان به دوران سلسله‌های قدیم 3 و با احتمال سلسله‌های قدیم 3 ب، تاریخ‌‌گذاری و پیشنهاد شده است که مُهرهای نبرد زاگرس‌مرکزی در بین‌النهرین و یا شوش تراشیده شده و با توجه به برهم‌کنش‌های فزآینده‌ی زاگرس‌مرکزی، شوش و جنوب بین‌النهرین، که در شواهد باستان‌شناسی و مدارک مکتوب این دوران بازتاب یافته، از رهگذر گرفتنِ غنیمت در جنگ‌ها، جابه‌جایی مردم، از جمله سربازان عیلامی که به‌عنوان کادر نظامی توسط قدرت‌های بین‌النهرینی به‌خدمت گرفته می‌شدند و از همه مهم‌تر، تجارت به منطقه راه یافته‌اند. این مُهرها می‌توانسته‌اند همچون نمونه‌های بین‌النهرینیِ خود با نخبگان و طبقه‌ی ممتاز سیاسی، نظامی و اقتصادی محلی در ارتباط بوده و بعضاً برای مُهروموم مورد استفاده قرار گرفته باشند.