تجزیه‌ی عنصری سکه‌های پیروز ساسانی به‌روش پیکسی (Pixe)، مطالعه‌ی موردی: سکه‌های گنجینه‌ی پیروزگت کشف‌شده از روستای تیسِ چابهار

دوره‌ی حکومت پیروز ساسانی را باید یکی از پرتنش‌ترین دوره‌های تاریخ دانست؛ خشک‌سالی، جنگ‌های پی‌درپی و طولانی، تصرف ایران از دو جناح مختلف، و درنهایت خراج‌گذاری ایرانیان به ‌هپتالیان را باید عوامل این تنش‌های سیاسی-اقتصادی دانست. به‌طورکلی سکه‌های پیروز ساسانی در چهار گونه‌ی مختلف در چهار بازه‌ی متفاوت زمانی از حکومت وی، در ضرابخانه‌های مختلف به ضرب رسیده‌اند؛ بنابراین، تجزیه‌ی عنصری فلزات این سکه‌ها اطلاعات با ارزشی در مورد شرایط اقتصادی-سیاسی، نوع معادن و طریقه‌ی آماده‌سازی سکه را در اختیار قرار می‌دهد. در پژوهش حاضر، جهت تجزیه‌ی عنصری این سکه‌ها از روش آزمایش غیرمخرب پیکسی استفاده شده است. پرسش‌های پژوهش عبارتنداز: حال قدرت اقتصادی ایران در چهار بازه‌ی زمانی حکومت پیروز ساسانی با شاخصه‌ی عیار سکه­‌ها چگونه است؟ با توجه به تجزیه عنصری این سکه‌­ها، می­‌توان نوع معادن، نحوه‌ی استحصال فلز از سنگ معدن، و عیارکردن سکه­‌ها را مشخص نمود و شرحی از آن ارائه داد؟داده‌های این مقاله را 41 سکه‌ی غیرتکراری از 183 سکه‌ی گنجینه‌ی پیروزگت که در سال 1380 در تیسِ چابهار کشف شده را تشکیل می‌دهد. اما برخلاف این تصور که عیار سکه‌ها به‌علت تنش‌های سیاسی این دوره، باید پایین می‌آمد؛ چنین نشده و با آزمایش پیکسی ثابت گردید که عیار این سکه‌ها به‌طور میانگین همیشه بالاتر از 96 درصد بوده است. مقدار طلای موجود در این سکه‌ها همواره به‌طور میانگین 1 درصد بوده است و چون این مقدار میان 0.2 تا 1.5 درصد بوده، نشانگر استفاده از معادن سروسایت در آن دوره است که وجود سرب در برخی از سکه‌ها نیز این نظر را تایید می‌کند؛ فقط یک سکه (120,gom) مقدار پایینی از طلا به‌اندازه‌ی 0.15 درصد داشته است که می‌تواند علتی بر استفاده از معادن گالنا در بازه‌ی چهارم حکومت پیروز باشد. اما مقدار پایین مس، به‌علت آلیاژ نشدن در این سکه‌ها و همچنین وجود مقدار سرب و تنوع عنصری، به‌خصوص در دوره‌ی دوم و سوم، می‌تواند نشانگر تعجیل در ضرب سکه‌ها و عدم دقت کافی در استحصال نقره باشد.