نشانه‌شناسی نقوش سرسنجاق‌های عصر آهن زاگرس‌مرکزی

سنجاق‌های عصر آهن زاگرس‌مرکزی شامل دو گروه عمده‌ی سنجاق‌های میله‌ای و سنجاق‌های دارای سرسنجاق است. سنجاق‌های دارای سرسنجاق خود در سه گروه: قالبی، مشبّک و دارای سر صفحه‌ای طبقه‌بندی می‌شوند. در این گروه سرسنجاق‌ها، دارای نقش‌مایه‌های خیره‌کننده‌ی انسانی، حیوانی، انسان شاخ‌دار، موجودات ترکیبی، گیاهی، هندسی و انتزاعی هستند که با استفاده از دو تکنیک عمده‌ی قالب‌گیری و چکش‌کاری ورقه‌های مفرغی ایجاد شده‌اند. پژوهشگران مختلفی در ارتباط با چیستی ماهیت این نقش‌مایه‌ها نظراتی را ابراز کرده‌اند که عمده‌ی آن‌ها، نسبت دادن این نقش‌مایه‌ها به برخی از خدایان ایرانی و بین‌النهرینی است. این نظریات برمبنای نمادشناسی سنتی است که برروی نقش‌مایه‌های تعداد معدودی از سرسنجاق انجام گرفته است. نظریات مطرح نیز دارای پایه‌های علمی بسیار شکننده و غیرقابل اثباتی هستند که بیشتر براساس تفسیرهای شخصی پژوهشگران بیان شده‌اند. در پژوهش حاضر برای پاسخ به چیستی ماهیت نقش‌مایه‌های به‌کار رفته برروی سرسنجاق‌ها از روش نشانه‌شناسی ساختارگرایانه سوسور استفاده شده است و تعداد 145 عدد سرسنجاق دارای نقش‌مایه را به‌عنوان یک مجموعه‌ی نظام‌مند و دارای ارتباط با هم، و با فرض آن که نقوش براساس یک گروه اصول منطقی کنار هم اجرا شده‌اند، مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. به‌منظور تحلیل روابط ساختاری مجموعه نقوش موجود برروی سرسنجاق‌ها اقدام به شناسایی گروه‌های هم‌نشین (روابط منطقی میان نقوش) و جانشینی ( قابلیت استقرار نقوش به‌جای یکدیگر) گردیده است. گروه‌های هم‌نشینی و جانشینی شناسایی شده برروی سرسنجاق‌ها شامل سه گروه مردانه، زنانه و انسان‌شاخ‌دار است و با بهره‌گیری از این نظر که صورت‌های انسانی بیانگر خدایان برروی سرسنجاق‌ها هستند، می‌توان این نظریه‌ی جامع را عنوان کرد که برروی سرسنجاق‌ها سه خدای مردانه، زنانه و جهان زیرین اجرا شده است و نقش‌مایه‌های موجود در هر یک از گروه‌های جانشینی و هم‌نشینی این خدایان به‌عنوان همراه این خدایان و در نبود ایشان به‌عنوان نشانه‌هایی از این سه خدا برروی سرسنجاق‌ها اجرا شده‌اند. در بین سرسنجاق‌ها دو گروه هم‌نشینی مشترک نیز بین نقش‌مایه‌های خدای مردانه و زنانه به اجرا درآمده است که به‌ترتیب نشانه‌هایی از غلبه‌ی خدای زنانه بر مردانه و پیوند بین این دو خدا است.

The Semiotics of Central Zagros Iron age pins head

Pins of Central Zagros in Iron Age are categorized into two main groups of Straight Pins and Headed Pins. The second group has three subgroups: 1Castting Pinheads, 2 Openwork Pinheads and 3 Disheaded Pins. . many scholars began to propose various interpretations concerning the nature, function, and symbolic meanings of these motifs. Among them, one can point out to the theories that attributed them to Mesopotamian gods & Iranian gods and myths. None of the ideas has been presented based on the analysis of all sorts of discheaded pins; therefore, they are not able to provide a fairly comprehensive theory that can be regarded as true for all of them and /or present a viewpoint about the beliefs of those people who made them. Therefore, in the present study, as a substitute for the traditional symbols of these works, the method of Saussure’s structuralism semiotic method was used and 145 discheaded pin from various museums of the world were studied. Trying to achieve common semantic categories, the analysis process was based on analyzing the structural relationships of the set of designs on the pinheads including, A. go togetherness (rational relations between the motifs) and B. replacement (the possibility of presenting one motif as another). The results of the analysis indicate three possible categorizations such as groups of male, female, and humanlike central motifs and separate motifs associated with each of these groups. Another group of pins also displays common motifs between women and men’s groups in the form of a common affiliation with the domination of the female groups on the male groups conveying concepts such as bonding and birth. With regard to the characteristics of the eastern state of art, these groups can be attributed, respectively, to female and male goddesses, as well as pseudo humans with horns, the underworld god who is neuter and dominates both male and female group.