باتیر؛پژوهشی پیرامون یک نام کهن در سرپل‌ذهاب

شهرستان سرپل‌ذهاب در غرب استان کرمانشاه و هم‌مرز با کشور عراق دارای موقعیتی ویژه است؛ از یک‌طرف، دروازه‌ی ورود به زاگرس‌مرکزی و فلات ایران بوده و از طرف دیگر، در دوره‌های مختلف مورد توجه جوامع ساکن در میان‌رودان بوده است. دو اثر مهم، شامل نقش‌برجسته‌های شناخته شده‌ی آنوبانی‌نی و ایدین سین در نزدیکی شهر سرپل‌ذهاب قرار گرفته و دارای اهمیت تاریخی بسیار است. در متن کتیبه‌ی هر دو نقش‌برجسته، به کوهی به‌نام «باتیر» اشاره شده است که نقوش‌برجسته‌ی آنوبانی‌نی برروی آن‌ها حک شده‌اند. این کوه به مانند یک دیوار طبیعی دشتی که شهر امروزی سرپل‌ذهاب در آن واقع شده است را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‌کند؛ از سوی دیگر، نام باتیر فقط محدود به نام کوهی در سرپل‌ذهاب نمی‌شود و در برخی متون به‌دست آمده از محوطه‌ی تل‌السلیمه در 75 کیلومتری غرب سرپل‌ذهاب و در نزدیکی دریاچه‌ی حمرین نیز از آن ذکری به‌میان آمده است؛ به‌طوری‌که بر روی الواح آن اشاره‌ای به نام یک شهر به‌نام «باتیر» یا «باتیری» به‌چشم می‌خورد. در متون به‌دست آمده از تل‌السلیمه به معبدی برای الهه‌ی باتیریتوم اشاره شده که بسیار مهم است. وجود دو نام باتیر، یکی برای یک شهر کهن و دیگری برای یک کوه، می‌تواند این پرسش را به‌وجود آورد که چه ارتباطی بین این دو محل می‌توانسته وجود داشته باشد؟ ممکن است این دو نام اشاره به مکانی واحد داشته باشند؟ ممکن است که باتیر نامی رایج و احتمالاً مقدس برای میان‌رودانی‌ها بوده باشد؟ احتمالاً این نام با توجه به اهمیت سرزمین خَلمان/حَلمان (سرپل‌ذهاب) برای جوامع میان‌رودانی، باتیر نام شهری در نزدیکی کوه باتیر است. در این مقاله با روش کتابخانه‌ای و با استناد به متون به‌دست آمده از تل السلیمه، کتیبه‌های آنوبانی‌نی و ایدینسین و سایر متون میان‌رودانی، تلاش می‌شود تفسیری روشن از این نام کهن ارائه گردد.

A Toponymic Research on Batir: An Ancient Name from Anubanini Reign in Sar Pole Zahab, Kermanshah

The city of Sar Pole Zahab is located in the western part of Kermanshah province close to the Iraqi border. Due to its geographical location it has played an important role in the Iranian history since it has opened the gate entering the central Zagros and to the Iranian central plateau. There have been two bas reliefs remained from Anubanini and IdinSin, which are located near the Sar Pole Zahab city, both historically are of significant. On the inscriptions engraved on both reliefs, those are referred to a name as Batir. Batir is a single mountain has more likely portraited on the Anubanini reliefs. This mountain, as a defensive wall divided the Sar Pole Zahab plain into the eastern and western parts. It is important to cite here that the name of Batir is not limited to the name of the mountain in Sar Pole Zahab, but the name is also mentioned by some texts obtained from Tel alSalimeh, that is located in 75 km west of Sarpole Zahab, and near the Hamrin Lake, There have been tablets representing the city’s name as “Batir or Batiri” along with a manifestation of a temple was given to the goddess of Batiritum. The presence of two names, could give rise to the question of what relation might be between these two places? Can these two names refer to a single place? Is it possible that Batir could be a holy Mesopotamian name? It seems that, because of the importance of the land of Ĥelman / Helman (Sar pole Zahab) for the Mesopotamians the name of Batir was given by them to a city located near the Batir Mountain. In this paper we tried to provide a clear interpretation of this ancient name based on the texts obtained from Tel alSalimeh, Anubanini and IdinSin inscriptions as well as other Mesopotamian texts.