واکاوی باستان شناسانه‌ی سلاح‌های سرد با تیغه‌ی کوتاه (خنجر، کارد و پیش‌قبض) در دوره‌ی قاجار

در پی تحولات فناوری‌های نظامی دوره‌ی قاجاریه، بر اهمیّت سلاح‌های گرم افزوده شد و سلاح‌های سرد کاربرد کمتری در جنگ‌ها پیدا کردند؛ اما تولیدشان به‌واسطه‌ی‌ کاربرد‌های جانبی دیگر، همچنان با کمیتی اندک‌تر ادامه یافت. در این دوره، به‌هنگام نبرد‌ از انواع سلاح‌های سرد همچون سلاح‌های تیغه‌دارِ بُرنده، کوبنده، پرتابی و برخی ابزارهای قلعه‌گیری استفاده می‌شد. تمرکز پژوهش حاضر برروی خنجر، کارد و پیش‌قبض‌ها است که هر سه از انواع سلاح‌های تیغه‌دار و بُرنده هستند. هدف از این مقاله، بررسی ویژگی‌‌های شکلی و تزیینی خنجر، کارد و پیش‌قبض‌ها، هم‌چنین کاربرد این سلاح‌ها و ارتباط احتمالی تزئیناتشان با کاربری‌های جنگی و یا تشریفاتی آن‌ها است که به‌منظور شناخت بهتر و همه‌جانبه‌ی این سلاح‌ها و روند تحول آن‌ها در دوره‌ی قاجار صورت گرفت. در این راستا، پاسخ‌گویی به این پرسش‌ها مدنظر قرار گرفت؛ خنجر، کارد و پیش‌قبض‌های دوره‌ی قاجار از لحاظ فرم، نقوش، مضامین و فنون تزئینی چه ویژگی‌هایی دارند؟ و میزان و کیفیت تزیینات روی سلاح‌های یاد شده چه ارتباطی می‌تواند با کاربرد آن‌ها داشته باشد؟ این پژوهش با رویکرد تاریخیتوصیفی و تحلیلی، و با روش یافته‌اندوزی از خلال منابع کتابخانه‌ای و بررسی‌های میدانی روی 17 خنجر، 17 کارد و 3 پیش‌قبض که عمدتاً از آثار موزه‌های داخل و خارج از کشور هستند، صورت گرفته است. یافته‌های حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که این سلاح‌ها از نظر میزان انحنای تیغه متفاوت هستند. بخش‌های مختلف این سلاح‌ها با نقوش گیاهیهندسی، انسانیجانوری و کتیبه‌ای؛ و بیشتر با فنون طلاکوبی، قلمزنی و میناکاری آراسته شده‌اند. نقوش گیاهیهندسی و انسانیجانوری مضامین بزمی و نقوش کتیبه‌ای مضامینی مذهبی تعویذی و ادبی دارند. اجرای نقوش تزئینیِ بیشتر با فنون پرهزینه و مجلّلی چون میناکاری و یا ترصیع‌کاری روی خنجر و کارد (بر پیش‌قبض‌ها از این فنون استفاده نشده)، نشان از این دارد که این دو سلاح در دوره‌ی قاجاریه بیشتر به‌منظور تزئین مورد استفاده قرار گرفته‌اند تا برای استفاده‌ واقعی در میدان نبرد.

Archaeological Analysis of Cold Arms with a Short blade (Dagger, Knife and Pish Qabz) in the Qajar Period

After developments in military technologies in Qajard period, the importance of warm weapons was added and cold weapons found less use in wars, but their production continued in limitted quantity because of other side applications. During this period, various kinds of cold weapons were used in battlefields, such as bladed weapons, knockers and pounders, throwing wapons, and some tools for capturing castles. The focus of research is on daggers, knives and PishQabzes which all of them have sharped bladed but short ones. The main purpose of this article is investigating features of the daggers, knives and PishQabzes, and function of these weapons, the possible relationship between their decorations and their warlike or ceremonial functions, in order to have better understanding and recognition all of these weapons and their evolutions during Qajar period. In this regard, answering these questions was considered: what are the characteristics of forms; motifs, themes and techniques decorations in the daggers, knives and PishQabsez in Qajar period? How is the relationship between the quality and quantity of decorations with the function of those weapons? This research was conducted by a historicaldescriptive and analytical approach; and the founding methodology based on library resources and field studies on 17daggers, 17knives and 3PishQabzes Which are mainly from museums inside and outside of country. The results of research show that these weapons vary by scales and levels of curvature of blades. The various parts of these weapons are decorated with vegetalgeometrical, humananimal and inscriptive motifs, and decorated mostly by gilded and metal emboss working and enamel techniques. Vegetablegeometrica and humananimal motifs have feast and party themes and inscriptive motifs have religious, diatribe, charm and literary themes.The execution of decorations motifs mostly by costly and magnificent techniques such as enameling or inlaying on daggars and knives(which didn’t use these techniques on PishQabzes) suggests that these two weapons were used mostly for decoration and not for real use on battlefields in Qajar period.