عوامل تخریب و متروک شدن کاروانسرای ایلخانی بیستون براساس یافته های باستان شناختی

یکی از آثار شاخص به‌جامانده در مجموعه‌ی آثار تاریخی بیستون، بنایی‌ست موسوم به «کاروانسرای ایلخانی» که برروی دیوارهای کاخ نیمه‌تمام ساسانی ساخته شده است؛ این بنا در دوره‌ی ایلخانی به کاروانسرا تبدیل و بعد از مدتی کوتاه به یک‌باره تخریب و متروک می‌گردد که از مسئله‌های بحث‌برانگیز حیات تاریخی آن است. در ادوار واپسین دوران اسلامی بالاخص در دوره‌ی قاجار و پهلوی‌، ساخت‌وسازهایی برروی مخروبه‌های این کاروانسرا صورت‌گرفته که از این رهگذر به شالوده‌ی اصلی آن آسیب‌های فراوانی وارد شده و به‌نوعی عوامل شناسایی تخریب ‌را دشوار کرده است. در چنین رهیافتی، ضرورت مطالعه بر روی عوامل و دلایل تخریب این بنای تاریخی، امری ضروری به‌نظر می‌رسد؛ بنابراین، هدف اصلی جستار حاضر، واکاوی چگونگی تخریب بنای مذکور است. این پژوهش سعی دارد با استفاده از روش تحقیق تاریخیتحلیلی برپایه‌ی شواهد و متون تاریخی، به‌واسطه‌ی توصیفات ارائه شده توسط مورخان از زلزله‌های تاریخی، ضمن مطالعه‌ی دقیق ساختار معماری بنای ایلخانی بیستون که در پسِ چندین فصل کاوش باستان‌شناختی آلمانی و ایرانی انجام شده، حیات تاریخی آن‌را مورد بحث و تحلیل قرار دهد؛ حال این پرسش مطرح است: چه عاملی مسبب تخریب و متروک‌شدن کاروانسرای ایلخانی بیستون بوده است؟ براساس شواهد باستان‌شناختی در نوع ریزش سقف و اجساد مدفون شده در زیر آوار‌، فرض بر این است که کاروانسرای ایلخانی بیستون با وقوع زلزله تخریب و متروک‌ شده است. این فرضیه براساس قرارگیری بیستون در جوار مجموعه‌گسل‌های پُرخطر زاگرس‌مرکزی و زلزله‌خیز بودن بخش‌های بزرگی از آن، که در طول تاریخ باعث خرابی بسیاری از بناها شده، قابل اثبات است؛ همچنین برخی متون تاریخی نیز، به این موضوع اشاراتی داشته‌اند. برآیند پژوهش، حاکی از آن‌ست که در طول تاریخ به‌واسطه‌ی زلزله‌های متعدد، نواحی مختلفی از کرمانشاه و بناهای متعددی مانند: معبد آناهیتای کنگاور، و ازجمله کاروانسرای ایلخانی بیستون تخریب و الگوی معماری آن‌ها تغییر شکل داده؛ به‌گونه‌ای که در این‌میان، حتی گاهی جمعیت آن نیز نوسان داشته است.