نقش اسطوره‌های ایران و یونان در پیکرنگاری بخش قدامی ریتون‌های اشکانی نسا (سنتور، ورزا مرد، گریفون شیرسان)

پیکره‌های ترکیبی، موجوداتی اساطیری هستند که در اسطوره‌های هر تمدن کهن، نمونه‌ای از آن‌ها دیده می‌شود. آن‌ها ترکیبی از دو یا چند موجود واقعی در طبیعت هستند. نمونه‌هایی از این پیکره‌ها، به‌عنوان آرایه‌های بخش قدامی ریتون‌هایی از جنس عاج که در شهر باستانی نسا، نخستین پایتخت اشکانیان کاوش گردیدند، به‌‌کار رفته‌اند. سه گونه پیکره‌ی ترکیبی در بخش قدامی تعداد قابل‌توجهی از ریتون‌ها به‌‌چشم می‌خورد. نخستین دسته گریفون‌های شیرسان، موجوداتی ترکیبی از شیر و عقاب هستند که در هنر هخامنشی نمونه‌های بسیاری از آن‌ها دیده می‌شود. دسته‌ی دوم پیکره‌های ورزامرد، موجودات نیمه‌انسان و نیمه‌گاو کوهان‌دار، و دسته‌ی سوم سنتورها هستند، مخلوقات نیمه‌انساننیمه‌اسب و نام‌آشنای اسطوره‌های یونانی. هر سه دسته با ویژگی‌های نوظهور پیکرنگارانه در میان نقش‌مایه‌های ایران باستان، ساغر ریتون‌های نسا را نگاه داشته‌اند. پژوهش حاضر به روش تاریخیتوصیفی و با رویکرد اسطوره‌شناسی تطبیقی انجام شده و در گردآوری داده‌ها از شیوه‌ی کتابخانه‌ای بهره برده است. این نوشتار می‌کوشد با مقایسه‌ی تطبیقی اسطوره‌های ایرانی و یونانی مرتبط با پیکرک‌های ریتون‌های نسا و با بررسی مفاهیم و نمادهای مشترک میان آن‌ها، به این پرسش‌ها پاسخ دهد که کدام اسطوره‌ها در شکل‌دهی به این پیکرک‌ها تاثیرگذار بوده‌اند؟ و آن‌ها چه مفاهیم مشترکی را بازنمود می‌کنند؟ نتایج پژوهش حاکی از آن است که نقش‌مایه‌ی سنتور برگرفته از اسطوره‌های یونان، ورزامرد، تحت‌تاثیر اسطوره‌های هر دو سرزمین و گریفون شیرسان متاثر از نمونه‌های هخامنشی می‌باشد. مفاهیم مرتبط با این نقش‌مایه‌ها، باروری، جاودانگی، پهلوانی و تمدن‌آفرینی هستند که همگی در عین‌حال با انگیزه کاربرد ریتون‌ها نیز پیوند دارند. با درنظر گرفتن این پیکرک‌ها به‌عنوان پدیده‌های فرهنگی دوران اشکانی و مطالعه‌ی آن‌ها، می‌توان به یک پس‌زمینه‌ی نزدیک به واقعیت از باورهای ایدئولوژیکی اشکانیان دست‌یافت که در نتیجه‌ی التقاط فرهنگی از یک‌سو، و بازگشت به سنت‌های ایرانی از سوی دیگر، وارد مرحله‌ی جدیدی می‌شدند.