مطالعه پراکنش جغرافیایی پیکرک‌های انسانی نشسته در دوره نوسنگی خاورنزدیک

در دوره‌ی نوسنگی، در منطقه‌ی خاورنزدیک ساخت پیکرک‌های گلی به شکل انسان و حیوان رایج شد که رواج آن، ابتدا در هلال حاصلخیزی و سپس با فاصله‌ی کوتاهی در نقاط مختلف خاورنزدیک رخ داد. فراوانی پیکرک‌ها در محوطه‌های نوسنگی، نشانه‌ی اهمیت این آثار در نزد این جوامع است. در سبک ساخت و حالت پیکرک‌ها، در نواحی جغرافیایی یاد شده، اشتراکاتی دیده می‌شود. یکی از فرم‌های مشترک، فرم پیکرک‌های انسانی به صورت نشسته است که از دوره‌ی نوسنگی، آغاز و در محوطه‌های متعدد خاورنزدیک یافت شده است. سبک پیکرک‌های انسانی به شکل نشسته در دوره‌ی پارینه‌سنگی جدید رواج نداشته و از دوره‌ی نوسنگی است که مورد توجه قرار گرفته است. این نوشتار در پی آن است که در نگاهی کلی به ترسیم نقشه‌ی پراکنش جغرافیایی پیکرک‌های انسانی به حالت نشسته در دوره‌ی نوسنگی خاورنزدیک با افزودن داده‌های به‌دست آمده از ایران بپردازد. گستره‌ی زمانی مطالعه از اوایل دوره‌ی نوسنگی تا دوره‌ی گذار مس‌و‌سنگ را دربر می‌گیرد. هدف اصلی این پژوهش دستیابی به چگونگی ارتباط شکلی و نوع نمایش در پیکرک‌های محوطه‌های خاورنزدیک در دوره‌ی نوسنگی است. پرسش محوری این پژوهش این است که پیکرک‌سازی دوره‌ی نوسنگی در هر محوطه تنها در پی تجربیات فردی و محلی بوده و یا در کنار تبادلات فرهنگی، فرم پیکرک‌ها نیز انتشار یافته و تبادل شده است؟ داده‌های این پژوهش براساس مطالعات موزه‌ایی و منابع کتابخانه‌ایی جمع‌آوری و مورد قیاس تطبیقی قرار گرفته است. شیوه‌ی تجزیه و تحلیل اطلاعات از گونه‌ی کیفی بوده است. از نظر ماهیت، پژوهش در دسته‌ی پژوهش‌های تاریخیفرهنگی قرار می‌گیرد. نتیجه‌ی حاصل شده نشان می‌دهد، سبک پیکرک‌های انسانی به حالت نشسته از دوره‌ی نوسنگی (حدود هزاره‌ی نهم قبل‌ازمیلاد) تا اوایل مس‌و‌سنگ جغرافیایی بزرگی از لوانت تا قفقاز از یک سو و تا شمال‌شرق مرکز فلات ایران از سوی دیگر، را دربر گرفته است. برمبنای همزمانی تقریبی انتشار محصولات اهلی‌ شده و رواج پیکرک‌های انسانی و حیوانی از گل و تکرار برخی فرم‌های مشترک از جمله پیکرک‌های انسانی به حالت نشسته با پاهای دراز شده، به‌نظر می‌رسد علاوه‌بر انتشار ایده‌ی پیکرک‌سازی، برخی فرم‌ها نیز انتشار یافته و تبادل شده است.