ریشه‎شناسی استعمال ذکر «الله، محمد، علی» در مجموعۀ شیخ صفی الدین اردبیلی

مجموعه‌ی شیخ صفی‏الدین اردبیلی یکی از برجسته‏ترین شاهکارهای معماری ایرانیاسلامی به‌شمار می‏آید. سنگ بنای این مجموعه بعد از وفات شیخ صفی‏الدین اردبیلی در سال 735 ه.ق./ 1335 م. توسط شیخ صدرالدین موسی فرزند و جانشین او در رهبری طریقت صفویه گذاشته شد و در دوره‏های بعد تکمیل شد. این مجموعه را باید گنجینه‏ای از ده‎ها کتیبه‌ی ارزشمند اسلامی قلمداد کرد که در قالب هنرهای متنوعی چون: معرّق کاشی، حجاری، مشبک فلز، معرّق، مشبّک و سوخت چوب متجلی شده است. کتیبه‏های اسلامی مذکور را می‎توان در سه گروه آیات، احادیث و اذکار دسته‏بندی کرد. ذکر «الله، محمد، علی» پرتکرارترین این اذکار است. اما (پرسش این است که) دلیل کاربرد مکرر این ذکر در مجموعه‌ی شیخ صفی‏الدین اردبیلی چیست؟ با توجه به خاستگاه و کاربرد طریقتی مجموعه‌ی مذکور، اذکار موجود در آن و از جمله ذکر «الله، محمد، علی» می‎تواند ریشه در سنت‏های صوفیانه داشته باشد. خصوصاً این‌که این ذکر در سراسر دوران شیوخ و سلاطین صفوی و بعد از این دوران، بر زبان مریدان اکثراً قزلباش ایشان جاری می‏شد و هنوز هم در جوامع علویبکتاشی آناطولی، روم ایلی و بالکان به‌عنوان میراث‌داران تصوف صفویه و آخرین بازماندگان طریقت قزلباشیه کاربرد دارد. همچنین ذکر «الله، محمد، علی» در کتیبه‏های موجود در بسیاری از ابنیه و اشیاء صوفیانه برجای مانده از عهد مغول تا دوره‌ی معاصر مشهود است. این پژوهش بر آن است تا با تکیه‌بر منابع تاریخی و تاریخ‎نگاری، اسناد و مدارک آرشیوی، مشاهدات میدانی و مطالعات باستان‏شناسی و به شیوه‌ی توصیفیتحلیلی ضمن مطالعه‌ی انعکاس ذکر «الله، محمد، علی» به‌عنوان یک ذکر صوفیه در معماری مجموعه‌ی شیخ صفی‏الدین اردبیلی، به بررسی کاربرد آن در نزد مریدان طریقت صفویه در گذشته و حال بپردازد.