تالارهای ستوندار حسنلو، انتشارگرایی یا نوآوری

معماری هخامنشی به استفاده از تالارهای ستوندار معروف است، ولی ساخت چنین تالارهایی در پیش از دوره‌ی هخامنشی نیز در ایران معمول بوده است. از دوره‌ی ماد در نوشیجان و گودین، بناهایی با تالار ستوندار کشف شده است؛ علاوه‌بر این، در: باباجان، زیویه، حسنلو، کردلر و بسطام نیز نظیر این ساختمان‌ها وجود دارند. در این بین، قدیمی‌ترین نمونه‌ها به حسنلو تعلق دارند که در آنجا در سه دوره‌ی پی‌درپیِ v،ivc و ivb، با تاریخ حدود 1250 تا 800 ق.م.، مجموعاً تعداد هفت ساختمانِ دارای تالار ستوندار به‌دست آمده‌اند. ویژگی مشترک اصلی این ساختمان‌ها، بخش مرکزی آن‌ها است که به شکل تالاری ستونداری ساخته می‌شد، علاوه‌بر این اجزاء و عناصر مشترک دیگری نیز در بین آن‌ها وجود دارند؛ همچون: رواق ورودی، پیشخوان، راه‌پله‌ای مارپیچ در یک‌طرف پیشخوان، اتاق‌های جانبی در اطراف تالار، ستون‌ها و سکوهای چسبیده به دیوارهای تالار و تختگاهی در مقابل ورودی تالار. به‌کارگیری این ویژگی‌های مشترک به‌مدت چند قرن در معماری حسنلو ادامه می‌یابد و منجر به شکل‌گیری سنت معماری خاصی می‌گردد. در مورد خاستگاه و الگوی اولیه‌ی این سبکِ معماری، همچنین تداوم و تحولات بعدی آن تا دوره‌ی هخامنشی، نظریات مختلفی مطرح شده است. برخی از پژوهشگران خاستگاه این سبک را در خارج از فلات ایران جستجو کرده، برخی دیگر برای آن سیر تحولی تک‌خطی و یا چندخطی در نظر گرفته‌اند، که اغلب این نظرات بر پایه‌ی «نظریه‌ی انتشارگرایی» قرار دارند. در این نوشتار، دیدگاهی متفاوت درباره‌ی شکل‌گیری این سبکِ معماری در حسنلو مطرح می‌شود. در این دیدگاه، بر پایه‌ی «نظریه‌ی نوآوری»، ساخت تالارهای ستوندار با توجه به مشترکات آن‌ها با دیگر ساختمان‌های همزمانِ فاقد تالار ستوندار در حسنلو، به‌عنوان یک نوآوریِ درونزا در معماری محلی حسنلو شناخته می‌شود.