مطالعات زغال شناسی در غار علی تپه ی مازندران: درآمدی بر منابع گیاهی در دوران فراپارینه سنگی در البرز شرقی

شناخت دوره‌ی فراپارینه‌سنگی در بخش‌های مختلف فلات ایران، به‌ویژه نواحی شمالی آن، از اهمیت بنیادین برخوردار است. شمال فلات ایران به‌دلیل دارا بودن عوامل زیست‌محیطی مساعد و مناسب، هم‌چون منابع آبی فصلی و دائمی، دشت‌های حاصلخیز، شرایط جوی مطلوب و مرطوب، از دیرباز محیطی مناسب برای استقرارهای انسانی بوده و بدون‌شک پتانسیل‌های زیست‌محیطی بالای این منطقه نقش مهمی در شکل‌گیری این استقرارها و پیدایش و تکامل کشاورزی از گذشته تا به امروز ایفا می‌نماید‌. بررسی‌های باستان‌شناسی در استان‌های گلستان و مازندران منجر به شناسایی محوطه‌های بازِ فراپارینه‌سنگی زیادی نگردید، اما چند غار باستانی از جمله غارهای کی‌آرام، هوتو، کمربند، کمیشان و علی‌تپه شناسایی شد که اطلاعات به‌دست آمده از آن‌ها کمک زیادی به درک فرآیند گذار از دوره‌ی فراپارینه‌سنگی به نوسنگی و نیز تکامل نوسنگی‌شدن در فلات ایران می‌نماید. برخلاف مطالعات باستان‌شناسی زیادی که در شمال ایران انجام گرفته است، این بخش از فلات ایران از نظر مطالعات گیاه‌باستان‌شناسی تاکنون ناشناخته مانده است. پرسش اصلی در این زمینه، آن است که ساکنان غار علی‌تپه از چه منابع گیاهی به‌عنوان سوخت استفاده می‌کرده‌اند؟ به‌همین دلیل به‌منظور دستیابی به اطلاعاتی درباره‌ی پوشش گیاهی در شمال ایران و به‌ویژه در نواحی البرز شرقی و نوع منابع گیاهی بهره‌برداری شده توسط انسان در دوران فراپارینه‌سنگی، در این مقاله به بررسی و مطالعه میکروسکوپی زغال‌های چوبی که از کاوش‌های باستان‌شناختی غار علی‌تپه واقع در ساحل جنوبی شرقی دریای خزر به‌سرپرستی مک‌برنی در سال 1964 م. انجام شده است، پرداخته می‌شود. بر اساس این مطالعات گونه‌های گیاهی شناسایی شده پیرامون غار علی‌تپه در این دوران، شامل درختانی مانند: بید، انگور، نارون، بادام/ آلو، بلوط و گونه‌هایی از تیره‌های اسفناجیان، نخودیان، سرویان، عناب و ورسک متعلق به ساختارهای گیاهی استپ جنگلی، گیاهان استپی، گیاهان آب‌دوست، گیاهان گرمسیری و گیاهان کوهستانی بوده است. این تنوع در گونه‌های گیاهی شاهدی بر استفاده از چوب این درختان به‌عنوان منبع سوخت در زندگی روزمره‌ی ساکنان غار علی‌تپه بوده است.