سیر تطور فرهنگی منطقه ی قره داغ در خلال هزاره های ششم تاچهارم قبل از میلاد: براساس داده های بررسی هوراند

ناحیه‌ی هوراند که در بخش شرقی شمال‌غرب ایران واقع‌شده، هرچند فرهنگ‌های مختلف پیش‌ازتاریخی را درخود جای‌داده، اما جایگاهِ توالی فرهنگی آن در گاهنگاری حوزه‌ی شمال‌غرب ایران چندان شناخته شده نیست. از آنجایی‌که این ناحیه به‌عنوان پل ارتباطی بین  منتهی‌الیه شرقی و غربی در شمال‌غرب ایران محسوب می‌شود، می‌تواند نقش مهمی را در تبیین فرهنگ‌های هزاره‌ی ششم تا چهارم قبل‌از‌میلاد ایفا کند و گاهنگاری نسبتاً جدیدی را ارائه دهد. برای دستیابی به گاهنگاری نسبی ناحیه‌ی مورد مطالعه و پی‌بردن به روند جریانات فرهنگی ناحیه‌ی قره‌داغ در دوره‌ی مس‌وسنگ، پرسش‌های ذیل مطرح گردید؛ 1-وضعیت توالی گاهنگاری این حوزه در دوره‌ی نوسنگی تا پایان مس‌وسنگ چگونه بوده است؟ فرضیه‌ی اصلی در ارتباط با این پرسش، وجود دوره‌های نوسنگی، دالما، پیزدلی و مس‌وسنگ جدید 2 و 3 در حوزه‌ی هوراند است. 2- تعاملات فرهنگی درون و برون‌منطقه‌ای در دوره‌های مورد نظر از چه ویژگی‌هایی برخوردار بوده است؟ در مقاله‌ی حاضر، تلاش بر این است که با مطالعه‌ی توصیفی-تحلیلی یافته‌های سفالی به وضعیت نسبتاً روشنی از افق‌های فرهنگی و جدول گاهنگاری منطقه در دوره‌ی نوسنگی و مس‌وسنگ دست‌یافت. به‌عنوان نتیجه نهایی می‌توان وضعیت توالی فرهنگی و گاهنگاری در بخش شرقی شمال‌غرب ایران را بدین‌صورت ترسیم نمود: دوره‌ی انتقالی نوسنگی متاخر به مس‌وسنگ قدیم (5400-5000 ق.م.)، مس‌وسنگ قدیم/دالما (5000-4500 ق.م.)، مس‌وسنگ جدید 1/پیزدلی (4500-4200 ق.م.) و مس‌وسنگ جدید 23 (4200-3600/3700 ق.م.). بر این اساس در می‌یابیم که در این حوزه، توالی گاهنگاری بدون وقفه‌ای از اواخر دوره‌ی نوسنگی تا پایان دوره‌ی مس‌وسنگ جدید 2 و 3 جریان داشته است. به‌تدریج در طول هزاره‌ی چهارم در شمال و جنوب، فرهنگ مس‌وسنگ جدید 2 و 3 به‌دلیل گسترش فرهنگ کوراارس تحت‌تاثیر قرارگرفته و سرانجام پس از یک دوره‌ی همزیستی، فرهنگ کوراارس جایگزین این فرهنگ شده است.