شناسایی و مطالعه پراکنش فرهنگ های دشت رودبار جنوب، حوزه فرهنگی هلیل‌رود (از دوره ی مس و سنگ تا دوره ی اسلامی)

دشت رودبار جنوب در جنوب‌شرقی حوزه‌ی فرهنگی هلیل‌رود و در جنوب‌شرق ایران واقع‌شده است؛ این منطقه به‌واسطه‌ی شرایط زیست‌محیطی مناسب ازجمله آب دائم هلیل‌رود و دشت وسیع و حاصلخیز، از گذشته دارای قابلیت‌های فراوان برای زندگی اجتماعات انسانی بوده است.این تحقیق برپایه‌ی سوالاتی راجع‌به الگو و نحوه‌ی پراکنش و گونه‌های مختلف استقرارها در دوره‌های مختلف، عوامل تاثیرگذار بر این الگو و برهم‌کنش‌های فرهنگی با دیگر مناطق هم‌جوار؛ و با فرضیاتی ازجمله تاثیرگذاری هلیل‌رود و شرایط طبیعی دشت و مناطق کوهستانی بر نحوه‌ی پراکنش و اندازه‌ی محوطه‌ها و برهم‌کنش‌های متقابل با مناطق پیرامون و باهدف آگاهی از وضعیت استقرارها و برهم‌کنش‌های این منطقه با سایر بخش‌های حوزه‌ی هلیل‌رود و شناسایی نحوه‌ی پراکنش فرهنگ‌های منطقه در طی دوره‌های مختلف انجام‌شده است. روش تحقیق میدانی و اسنادی بوده است. بررسی‌ها در محدوده‌ای به وسعت بیش از 6000 کیلومترمربع انجام و حاصل آن شناسایی 279 محوطه مربوط‌ به دوره‌های مختلف است؛ این محوطه‌ها به‌لحاظ ماهیت و ریخت‌شناسی در پنج گروه کلی جای می‌گیرند: 1 تپه‌ها و محوطه‌های استقراری، 2 گورستان‌ها، 3 قلعه‌ها، 4 آسیاب‌های آبی، 5 نقوش صخره‌ای. محوطه‌های یادشده براساس گاهنگاری‌های نسبی انجام‌شده به دوره‌های مختلف نسبت داده شده‌اند؛ از این میان 97 محوطه دربردارنده‌ی آثار دوره‌ی پیش‌ازتاریخی، 145 محوطه دوره‌ی تاریخی و 48 محوطه دوره‌ی اسلامی است. براساس بررسی‌های انجام‌شده قدمت کهن‌ترین استقرارهای شناسایی‌شده در حوزه‌ی رودبار جنوب به دوره‌ی مس‌وسنگ می‌رسد، شناسایی محوطه‌هایی از دوره‌‌های مفرغ، تاریخی و اسلامی، نشان‌دهنده‌ی توالی استقرارها در این منطقه است. الگوی پراکنش محوطه‌های واقع‌در دشت و مناطق کوهپایه‌ای اطراف بیشتر الگویی خوشه‌ای است؛ باتوجه به شواهد موجود ازجمله موقعیت مکانی، وسعت، میزان و تراکم آثار سطحی محوطه‌ها می‌توان آن‌ها را به استقرارهای دائم یا موقت نسبت داد. این مقاله تلاش می‌کند ضمن معرفی گونه‌های مختلف استقرارها در حوزه‌ی رودبار جنوب، چشم‌اندازی کلی از گذشته‌ی این منطقه ارائه کند.