بازنگری لایه‌نگاری تپه علی‌کش، دشت دهلران

علی‌کش یکی از محوطه‌های مهم و شناخته شده‌ی نوسنگی در سراسر خاور نزدیک به‌شمار می‌رود. باوجود این‌که اطلاعات بسیار مهمی را به‌ویژه از حیث شروع یکجانشینی و کشاورزی در مناطق پست جنوب‌غرب ایران در دسترس قرار داده، اما تاریخ استقرار در آن با ابهامات جدی روبه‌رو بوده است. فرانک هول قبلاً هرچند گاهنگاری‌های متغیری را برای بازه‌ی زمانی استقرار در علی‌کش معرفی نموده، اما به‌طور کلی آن‌را دربازه‌ی زمانی 6000-7500 ق.م. قرار داده است. این در‌حالی‌ست که تاریخ‌گذاری‌های جدیدتر توسط ملیندا زدر، یک بازه‌ی بسیار کوتاه پانصد ساله را در نیمه‌ی دوم هزاره‌ی هشتم ق.م. برای تمام فازهای این محوطه پیشنهاد نموده است. بنابراین، نظر به اهمیت بنیادین گاهنگاری در باستان‌شناسی و نیز بازبینی فاصله‌ی زمانی فازهای علی‌کش، یک لایه‌نگاری مجدد در بهار 1396 در این محوطه با هدف بازنگری گاهنگاری آن صورت‌گرفت. نتایج لایه‌نگاری نشان از 18 فاز استقراری به‌صورت متوالی دارد که براساس تاریخ‌گذاری‌های انجام شده در یک بازه‌ی زمانی هزار ساله (6500-7500 ق.م.) شکل‌گرفته‌اند. البته سه وقفه‌ی استقراری نیز بین لایه‌های باسفال و بی‌سفال و هم‌چنین حد فاصل فازهای موسوم به علی‌کش و بزمرده و نیز بین دو زیرفاز بزمرده شناسایی شده است. هر دو فاز بی‌سفال بزمرده و علی‌کش مربوط به نیمه‌ی دوم هزاره‌ی هشتم ق.م. بوده و فاز باسفال محمدجعفر نیمه‌ی اول هزاره‌ی هفتم ق.م. را دربر می‌گیرد. به‌نظر می‌رسد یک وقفه‌ی کوتاه بین دوره‌ی بی‌سفال و باسفال نیز به‌وجود آمده است. این موضوع با ظهور ناگهانی سفال در محوطه نیز مطابقت دارد. به‌هر روی، زمان شروع سفال در محوطه حدود 500 سال به‌عقب برده شده که از این حیث با زمان شروع سفال در مناطق دیگر خاور نزدیک نیز مطابقت دارد. به‌طور کلی، نتایج جدید به‌دست آمده از این لایه‌نگاری گاهنگاری قبلی و مرسوم علی‌کش را بازنگری و اصلاح نموده و از نظر زمان شروع استقرار در مناطق پست نیز اهمیت دارد.