کال کریم: مدارکی از تولید سفالِ عبید در شمال غرب پشتکوه مشرف به ناحیه دیاله

منطقه‌ی شمال‌غرب پشتکوه در زمستان 1394 مورد بررسی‌های باستان‌شناسی قرار گرفت. این منطقه که در حوزه‌ی بخش چوار در شمال‌غرب استان ایلام است، از رشته درّه‌هایی تشکیل‌شده که به‌سمت ناحیه‌ی دیاله‌ی در کشور عراق گشوده می‌شوند. چشم‌انداز ناهموار و کوهستانی منطقه برای کشاورزی نامناسب است، اما وجود مراتع غنی و گرمسیر بودن منطقه، باعث‌شده که بیشتر از آن به‌عنوان چراگاه زمستانی عشایر کوچ‌رو بهره‌برداری شود؛ از این‌رو در جریان 14 سال مطالعات باستان‌شناسی هیات بلژیکی در این منطقه، قبرستان‌های فراوانی از کوچ‌نشینان دوران مفرغ و آهن شناسایی و کاوش شده است. با این‌حال، تا پیش از بررسی‌های اخیر نمی‌دانستیم که آیا این منطقه در دوره‌ی پیش‌از‌تاریخ صرفاً پذیرای احشام کوچ‌نشینان ساکن دشت‌های پیرامون بوده است یا از جنبه‌های دیگر نیز مورد توجّه بوده است؟ هم‌چنین شناخت چندانی در مورد پیش از دوره‌ی مفرغِ منطقه نداشتیم. یکی از نتایج غیرمنتظره بررسی‌های اخیر شناسایی محوطه‌ی کارگاهی کال‌کریم است. عمده مواد فرهنگی پراکنده در سطح کال‌کریم را ضایعات حاصل فرایند پخت‌و‌پز سفال‌ها تشکیل می‌دهد. در این محل که دور و مستقل از مراکز استقراری است، صرفاً به پخت سفالینه‌ها پرداخته شده و شواهدی که دال‌بر تولید سفال در محل باشد، یافت نشد و احتمالاً فرایند شکل‌دهی و تزئین سفال‌ها در محل دیگری انجام شده است. مطالعات گونه‌شناسی و سبک‌شناسی و مقایسات با مجموعه‌های سفالی مکشوف از مناطق پیرامون حاکی از این است که کال‌کریم قبل از دوره‌ی مفرغ شکل‌گرفته و نهشت‌های فرهنگی آن به دوره‌ی عبید 32 تعلق دارد و در چارچوب فرهنگ میان‌رودان در این زمان جای می‌گیرد. فراوانی و سهولتِ دسترسی به مواد سوختی مورد نیاز کوره‌های سفال‌پزی یکی از عوامل اصلی شکل‌گیری کال‌کریم در این منطقه‌ی دور افتاده از مراکز استقراری بوده است. در این شرایط آلودگی‌های محیطی حاصل فعالیت کوره‌ها نیز از زیستگاه‌ها دور ‌شده است.