ابطال‌گرایی پیچیده؛ راهکاری برای برون‌رفت از بحران شناخت‌شناسی باستان‌شناسی

در مقاله‌ی حاضر، اشکلات نقدهای ایراد‌شده توسط فرا فرایندگرایان از رویکرد مکتب فرایندگرایی برشمرده و به این نکته اشاره شده که جایگزین پیشنهادی آن‌ها با وام‌گیری مستقیم مفاهیم بنیادینش از علوم اجتماعی که دارای طبیعت نظری متفاوتی هستند، به آشفتگی حاضر در حوزه‌ی نظری باستان‌شناسی دامن‌زده است. در کنار اشاره به مشکلات نگرش اثبات‌گرایانه‌ی فرایندگرایی، بحث شده که پس‌زدن یکایک ایده‌های این نگرش و پذیرش فرا فرایندگرایی نیز راه‌حل مناسبی نیست. باستان‌شناسی فرا فرایندی در پی تبدیل پژوهش باستان‌شناختی به‌عنوان عملی علمی به‌گونه‌ای از داستان‌سرایی با قابلیتی بالا برای برداشت‌های شخصی است که می‌توان نمونه‌اش را در فرهنگ‌گرایی افراطی دیدگاه پدیدارشناسانه به باستان‌شناسی چشم‌انداز سراغ گرفت. باستان‌شناسان دسترسی به مفاهیم پشت اشیاء و ارزش‌های ذهنی و ساختارهای اجتماعی افرادی که آن‌ها را ساخته‌اند، ندارند. پیش‌نیاز هدف‌گذاری، شناسایی محدودیت‌هاست. فرا فرایندگرایان مطابق با اصولی کمال‌گرایانه و هنجاری، نگرشی ایدیولوژیک در مطالعه‌ی فرهنگ‌ها را اختیار کرده‌اند و علم را به‌عنوان بنیانی قابل‌اتکا رد می‌کنند. شگفت آن‌که جایگزین پیشنهادی آن‌ها نگرشی سراسر ارزش‌گذاری‌شده، برگرفته از علوم‌انسانی همراه با تفسیرهای جانبدارانه بوده و در این راه، تنها تعهد آنان نسبت به اصول اخلاقی معاصر است. بر این اساس، در بخش دوم این نوشته، تلاش شده که با طرح زمینه‌ی نظری جدید که فارغ از مشکلات اثبات‌گرایانه‌ی بینش فرایندگرایانه است، پیشرفت به‌سوی تفسیر بهتر داده‌های باستان‌شناختی تضمین شود. در این راه، مطابق با نسخه‌ای سازگار‌شده از ابطال‌گرایی پیچیده‌ی پوپر در فلسفه‌ی علم، بستری نظری با قلمروهای منسجم شناخت‌شناختی و روش‌شناختی برای باستان‌شناسی پیشنهاد شده است. بر این اساس، با توجه به این‌ نکته که مواد باستان‌شناختی سازگار با روش‌شناسی که پیش‌تر توسط فرایندگرایان مورد استفاده قرار گرفته، هستند؛ این روش‌ها در بستری غیر اثبات‌گرایانه، مطابق با شناخت‌شناسی پیشنهاد‌شده و در جهت ابطال نظریه‌های تازه پیاده می‌شوند. در نتیجه‌ی این رویکرد، بنیان نظری پژوهش‌ها می‌تواند به‌شکلی عملی، به دور از نسبی‌گرایی پست‌مدرن و مطلق‌گرایی اثبات‌گرایانه شکل گیرد.