ملاحظاتی درباره ساختار معماری و کاربری چهارتاقی نیاسر

یکی از آتشکده‌های مهم دوره‌ی ساسانی در پهنه‌ی فرهنگی کاشان، چهارتاقی نیاسر است که باوجود شهرت آن، به‌خوبی شناخته نشده است. چهارتاقی نیاسر بر فراز صخره‌ای از ارتفاعات کرکس واقع‌شده و مشرف به شهر نیاسر است. برمبنای متون تاریخی این چهارتاقی آتشکده‌ای بوده که توسط اردشیر بابکان بنیان نهاده شده است. بیش از یک سده از عمر پژوهش‌های محققان درباره‌ی آتشکده‌ها می‌گذرد و عده‌ای از آن‌ها تلاش کرده‌‌اند از نظر سبک معماری به تشریح و تقسیم‌بندی این‌گونه از معماری مذهبی دوره‌ی ساسانی بپردازند و تفسیرهای متفاوتی درباره‌ی کاربری چهارتاقی‌ها ارائه دهند. با توجه به‌شواهد سطحی، به‌نظر می‌رسد چهارتاقی نیاسر در میان مجموعه‌ای از واحدهای معماری قرار داشته است که امروزه آثار آن در پیرامون چهارتاقی دیده می‌شود. از این‌رو می‌توان فرضیه‌ی چهارتاق‌های منفرد که توسط گدار پیشنهاد شد را مورد تردید قرار داد. در این راستا مقاله حاضر با هدف بازشناسی وجوه معماری و محوطه‌ی پیرامونی آتشکده‌ی نیاسر، به‌شیوه‌ی توصیفیتحلیلی تلاش کرده است به توصیف فنی ساختار معماری آتشکده‌ی نیاسر و محیط پیرامونی آن بپردازد. سپس مشکلات گاهنگاری و کاربری آتشکده‌ی نیاسر بر پایه‌ی متون تاریخی و سنجش‌های معماری، به‌خصوص مقایسه‌ی آن با چهارتاقی‌های مناطق همجوار، مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است. با توجه به موقعیت جغرافیایی، ساختار معماری چهارتاقی و نیز بافت جمعیتی نیاسر به‌نظر می‌رسد از نظر مرتبه‌ی آتش، چهارتاقی نیاسر را باید از نوع آتشکده‌های محلی ارزیابی کرد. هم‌چنین بقایای واحدهای ساختمانی پیرامون چهارتاقی نیاسر دیدگاه‌های واندنبرگ و هوف را مبنی‌بر محصور بودن چهارتاقی‌ها تایید می‌کند. مقاله‌ی حاضر به فهم صحیح از ماهیت آتشکده‌ی نیاسر و درک عمیق‌تر از اهمیت و جایگاه آن در دوره‌ی ساسانی کمک نموده ‌است. هم‌چنین بر لزوم کاوش‌های باستان‌شناختی در بنای چهارتاقی نیاسر و محوطه‌ی پیرامونی آن تاکید کرده است.