بازشناسی باغ جهان نمای فرح آباد براساس شواهد باستان شناختی و قرائن تاریخی

باغ ایرانی، غنی‌ترین منظر انسان‌ساخت ایرانیان است که باوجود پیشینه‌ای بسیار طولانی ابعاد ناشناخته‌ی بسیاری دارد؛ شناخت الگوهای سرزمینی در مناطق مختلف ایران به این مهم، کمک شایانی خواهد کرد. در این میان، عواملی که در شکل و الگوی قرارگیری عناصر باغ نسبت به‌هم دخیل بوده‌اند را می‌توان به دو دسته‌ی کلی کاربردی و کالبدی تقسیم نمود. کرانه‌ی جنوبی دریای خزر به‌واسطه‌ی برخورداری از مواهب طبیعی، محل مناسبی برای باغ‌سازی بوده است. مع‌الاسف در اقلیم منطقه باغ‌ها، ماندگاری بالا نداشته و به‌واسطه‌ی وجود آثار اندک، مطالعات گسترده‌ای نیز در مورد آن‌ها صورت‌نگرفته‌است. هدف مقاله‌ی حاضر، بازشناسی معماری منظر باغ‌های عصر صفوی در کرانه‌ی جنوبی دریای خزر و الگوی شکلی باغ جهان‌نمای فرح‌آباد از طریق بررسی نقش عناصر منظر در آن و مقایسه‌ی تطبیقی با اصول باغ ایرانی است. پژوهش حاضر، در راستای شناخت الگوهای سرزمینی و رهیافتی به تاثیر محیط طبیعی منتج از سرزمین در شکل باغ، در پی پاسخ به این پرسش است که، وجود عنصر طبیعی رود در حاشیه‌ی باغ چه تاثیری بر الگوی شکلی، هندسه‌ی باغ و جانمایی عناصر مختلف در آن داشته است؟ به این ترتیب، الگوی معرفی‌نشده‌ای از باغ ایرانی به‌نام «باغ رودکناری» را معرفی کند. روش تحقیق در این مقاله، توصیفیتحلیلی است که با گردآوری اطلاعات به‌روش مطالعات اسنادی، متون تاریخی، سفرنامه‌های سیاحان و مستندات تصویری همچون نقاشی‌ها و عکس‌های تاریخی، به توصیف مجموعه می‌پردازد و سپس با تحلیل و ارزیابی داده‌ها و به کمک نقشه‌های وضع موجود، عکس هوایی، آخرین یافته‌ها از کاوش‌های باستان‌شناسی و مشاهدات میدانی به اثبات می‌رساندکه کوشک اصلی در این باغ، که دارای الگویی چهاربخشی است، جهت بهره‌مندی از بهترین چشم‌انداز از موقعیت مالوف خود در راستای محور اصلی خارج و در امتداد محور شرقیغربی در مجاورت رودخانه قرار گرفته‌است تا بتواند هم از منظر محور مربوطه و هم از منظر رودخانه بهره ببرد. به‌گونه‌ای که می‌توان نام «الگوی رودکناری» بر این باغ نهاد.