رویکرد کیفیت زندگی سکونتگاه‌های مرزی در برنامه‌های توسعه پنج‌ساله ایران

مناطق مرزی به‌ویژه در ایران، از اهمیت بی‌بدیلی برخوردار است. توجه به کیفیت زندگی مناطق و سکونتگاه‌های مرزی یک راهبرد مهم و اساسی در راستای توسعه مرزها و همچنین توسعه یکپارچه سرزمینی است. گام بنیادی برای بهبود کیفیت زندگی در مناطق مرزی، رویکردی است که نظام سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کشور در محتوای اسناد توسعه تدارک دیده است. ازاین‌رو در ایران برنامه‌های پنج‌ساله توسعه به‌عنوان اسناد راهبردی توسعه کشور دارای اهمیت است که در این تحقیق تلاش شد به تحلیل محتوای برنامه‌های توسعه پنج‌ساله پس‌از انقلاب از حیث پرداختن به کیفیت زندگی در مناطق مرزی و تغییرات رویکرد مذکور طی شش دوره اسناد توسعه ایران پرداخته شود. تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی است. داده‌ها با روش مطالعه اسنادی گردآوردی شده است. تحلیل داده‌ها در چارچوب تحلیل محتوای کیفی با رویکرد استقرایی انجام‌گرفته است. برای تحلیل محتوای شش سند توسعه کشور از نرم‌افزار مکس‌کیودا استفاده شد. نتایج نشان داد برنامه‌ریزی برای توسعه ابعاد کیفیت زندگی مناطق مرزی به‌صورت یکدست و یکپارچه نبوده است و اختلاف زیادی بین میزان گرایش به ابعاد کیفیت زندگی می‌توان دید. همچنین در برنامه‌های توسعه پنج‌ساله ایران، تنوع و روزآمدی برنامه‌های اجرایی به لحاظ پرداختن به ابعاد کیفیت زندگی مناطق مرزی دارای کاستی و ضعف جدی است. به عبارتی، برنامه‌ها و اقدامات آن از جذابیت لازم برای اینکه بهبود و پیشرفت قابل‌توجه در کیفیت زندگی مرزنشینان ایجاد نماید، برخوردار نیست. درمجموع این‌گونه استنباط می‌شود که تاکنون برای برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران، کیفیت زندگی در فضاهای مرزی یک مسئله اولویت‌دار نبوده است. بدین‌سان می‌توان گفت یکی از ریشه‌های اصلی چالش‌های کنونی مناطق مرزی، رویکرد نظام سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی است که تا زمان تداوم این ناعدالتی در سیاست‌گذاری، وضع مناطق مذکور تغییر چشمگیری نخواهد داشت.

The Approach to the Quality of Life of Border Settlements in Iran’s FiveYear Development Plans

Border areas, especially in Iran, enjoy a unique importance. Considering the quality of life of regions and border settlements is an important strategy in developing boundaries as well as integrated land development. The fundamental step to improve the quality of life in the border areas is an approach that the country’s policy planning and design has been prepared in the content of development documents. Therefore, in Iran, fiveyear development plans are important as the strategic development documents of the country, which was attempted to analyze the content of fiveyear development programs in terms of addressing the quality of life in border areas and changes in the approach during six periods of development of Iran. The present study is of an applied research type in terms of its objectives. Data were collected by studying documentation. Data analysis in the framework of qualitative content analysis has been carried out with inductive approach. MAXQDA software was used to analyze the content of six development documents. The results showed that planning to develop the dimensions of the quality of life of the border areas has not been uniformly integrated, and there is a large difference between the degrees of quality of life. Also, in Iran’s fiveyear development programs, diversity and daytodate programs have serious shortcomings in terms of addressing the quality of life of the border areas. In other words, its programs and actions do not have the attractiveness necessary for improving and significant improvements in the quality of life of the border residents. In general, it is concluded that for planners and policymakers, the quality of life in border spaces has not been a priority issue. Thus, it can be said that one of the roots of the current challenges of the border areas is the approach of the policy and planning system and until the continuation of this inequality in policy making the situation will not change.