ارزیابی و پهنه‌بندی خطر سیلاب در سکونتگاه‌های شهری استان مرزی خوزستان با استفاده از روش fuzzy- ahp

ارزیابی و پهنه‌بندی ریسک سیلاب در سکونتگاه‌های شهری به دلیل توسعه آن‌ها در حاشیه رودخانه‌ها، بستر و حواشی دشت‌های سیلابی بدون شناخت و توجه به شرایط هیدرولوژیکی و دینامیکی رودخانه‌ها و قسمت‌های بالادست حوضه که موجب افزایش خطر سیلاب و خسارات جانی، مالی و زیربنایی می‌شود، امری ضروری و مهم در راستای توسعه پایدار سکونتگاه‌های شهری می‌باشد. کشور ایران و به‌ویژه استان مرزی خوزستان نیز از این امر مستثنی نبوده و همواره در معرض خطر سیل قرار دارند؛ بنابراین هدف اصلی این پژوهش ارزیابی و پهنه‌بندی میزان آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های شهری استان خوزستان از مخاطره سیلاب می‌باشد. در پژوهش حاضر پس از شناسایی عوامل موثر در وقوع سیلاب در منطقه خوزستان، برای دسترسی به اطلاعات رقومی از نقشه‌های توپوگرافی با مقیاس 1:50،000 سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح و همچنین از نقشه کاربری اراضی با مقیاس 100000: 1 سازمان جنگل‌ها و مراتع استفاده گردیده است. در ادامه بعد از ایجاد لایه‌های اطلاعاتی، از روش‌های تحلیل سلسله مراتبی فازی برای استانداردسازی و وزن دهی استفاده شد و درنهایت بر اساس وزن‌های مستخرج از روش ahp فازی در محیط gis پهنه‌بندی ریسک سیلاب انجام گرفت. نتایج حاصل از پهنه‌بندی سیلاب نشان داد که منطقه خوزستان ازلحاظ میزان آسیب‌پذیری در برابر سیل به پنج ناحیه آسیب‌پذیری خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم تقسیم می‌گردد. مناطق با آسیب‌پذیری خیلی زیاد با وسعت 14177 کیلومترمربع در حدود 23 درصد، مناطق با آسیب‌پذیری زیاد با وسعت 20077 کیلومترمربع در حدود 32.7 درصد، مناطق با آسیب‌پذیری متوسط ازلحاظ سیل‌خیزی در حدود 9509 کیلومترمربع و 15.5 درصد و مناطق با آسیب‌پذیری کم و خیلی کم به ترتیب با 11355 و 6303 کیلومترمربع در حدود 18.5 و 10.3 درصد از وسعت استان خوزستان را شامل می‌گردند. همچنین از بین حدود 37 شهر مهم که در این استان واقع‌شده است؛ 18 شهر در مناطق با آسیب‌پذیری خیلی زیاد و 12 شهر در مناطق با آسیب‌پذیری زیاد ازنظر سیلاب واقع‌شده است. نتایج حاصل از تلفیق مدل‌های سیستم‌های پشتیبانی تصمیم‌گیری و سیستم اطلاعات جغرافیایی در تایید مطالعات پیشین، حاکی از کارایی بالای آن‌ها در تعیین مناطق با ریسک بالای سیلاب می‌باشد و ضرورت دارد در فرایند برنامه‌ریزی و آمایش به‌ویژه ارزیابی خطر این سطوح پهنه‌بندی شده مدنظر قرارگرفته شود.

Flood Risk Assessment and Zoning in Urban Settlements of Khuzestan Border Province Using the Fuzzy-AHP Method

Flood risk assessment and zoning in urban settlements due to their development along rivers, bed and floodplain plains without recognizing and paying attention to hydrological and dynamic conditions of rivers and upstream parts of the basin that increase flood risk and cause loss of life, life and property is necessary and important for the sustainable development of urban settlements. Iran, especially Khuzestan province, is no exception and is always at risk of floods. Therefore, the main purpose of this study is to assess and zone the vulnerability of urban settlements in Khuzestan province to flood risk. In the present study, after identifying the effective factors in the occurrence of floods in Khuzestan region, to access digital information from topographic maps with a scale of 1:50,000 of the Geographical Organization of the Armed Forces and also a Land Use Map with a scale of 1:100000 of the Forests and Rangelands Organizations have been employed. Then, after creating the information layers, fuzzy hierarchical analysis methods were used for standardization and weighting, and finally, based on the weights extracted from the fuzzy AHP method in the GIS environment, flood risk zoning was performed. The results of flood zoning showed that Khuzestan region in terms of flood vulnerability is divided into five areas of very high, high, moderate, low and very low vulnerability. Areas with very high vulnerability with an area of ​​14,177 square kilometers about 23 percent, areas with high vulnerability with an area of ​​20,077 square kilometers about 32.7 percent, areas with moderate vulnerability in terms of flooding about 9,509 square kilometers and 15.5 percent, and areas with low and very low vulnerability, with 11,355 and 6,303 square kilometers, respectively, cover about 18.5% and 10.3% of the area of ​​Khuzestan province. Also among about 37 important cities located in this province, 18 cities are located in areas with very high vulnerability and 12 cities in areas with high vulnerability in terms of floods. The results of combining the models of decision support systems and GIS in confirmation of previous studies indicate their high efficiency in determining areas with high risk of floods and it is necessary to consider them in the planning and land use processes, especially the risk assessment of these zoned areas.