سنجش فضایی رابطۀ آسیب‌پذیری محیطی و ظرفیت تاب‌آوری جامعۀ روستایی در استان آذربایجان شرقی

هدف: هدف اصلی از تدوین پژوهش حاضر، ارزیابی رابطۀ بین آسیب‌پذیری محیطی و تاب‌آوری جوامع روستایی به منظور ارتقای ظرفیت تاب‌آوری در نواحی روستایی است. ضرورت وجود تفکر تاب‌آور در برنامه‌ریزی مخاطرات محیطی و تاب‌آورسازی جوامع روستایی به عنوان یکی از جوامع آسیب‌پذیر در کشور، رویه ها و راه‌کارهای مقابله با وقوع مخاطره را از پیش در نواحی روستایی ایجاد می کند. روش: روش پژوهش توصیفی‌تحلیلی و ماهیت آن کاربردی در نظام برنامه‌ریزی محلی و توسعۀ روستایی است. پس از بررسی مبانی نظری و ادبیات حوزۀ سنجش آسیب‌پذیری و تاب‌آوری رویکردی بدیع به این منظور در سطح دهستان های استان آذربایجان شرقی ارائه شد. بر این اساس، دو شاخص کلی سنجش آسیب‌پذیری (evi) و تاب‌آوری جوامع روستایی (rcri) با استفاده از 12 معیار در محیط نرم‌افزار gis انجام گرفت. یافته ها: نتایج حاصل از این پژوهش نشان دهندۀ میزان آسیب‌پذیری محیطی بالا در پهنه هایی از مرکز، جنوب و شمال شرق استان در محدوده های مرزی شهرستان های ورزقان، هریس، چاراویماق وکلیبر است؛ جایی که مناطق ذکرشده در پایین ترین وضعیت تاب‌آوری روستایی قرار گرفته اند. تحلیل نتایج نشان داده است، 7 دهستان به طور کامل و 16 دهستان با نیمی از مساحت آسیب‌پذیری روبه رو می باشد. سنجش تاب‌آوری روستایی نشان دهندۀ قرارگیری کرانۀ غربی استان در بالاترین میزان تاب‌آوری است. محدودیت ها: عدم وجود ادبیات نظری و رویکرد تجربی منسجم جهت سنجش تاب‌آوری جوامع روستایی، نبود اطلاعات کافی در سطح روستا و عدم اطلاعات مکانی در سطح روستا. اصالت و ارزش ها: وجود تفکر تاب‌آور در نظام برنامه‌ریزی محلی با برآورد میزان آسیب‌پذیری در برابر تهدیدات و مخاطرات محیطی زمینه را در تحقق توسعۀ پایدار روستایی محقق خواهد کرد. پژوهش حاضر با محوریت این موضوع سعی کرده است تصویری از آسیب‌پذیری و تاب‌آوری به منظور ارتقای ظرفیت تاب‌آوری در نواحی روستایی ارائه دهد.