تحلیل الگوی فضایی سکونتگاه های روستایی در ارتباط با آسیب پذیری از زلزله (مطالعۀ موردی: بخش مرکزی شهرستان مرند)

هدف: زلزله یکی از مهمترین عوامل آسیب پذیری نواحی روستایی در ایران است که به‌خصوص به دلیل عمق کم کانون، خسارات زیادی را به دنبال دارد. علاوه بر موقعیت مطلق و نسبی نواحی مختلف کشور، گسیختگی سازمان فضایی و فقدان سلسله مراتب مبتنی بر رابطۀ تعاملی میان سکونتگاه ها، یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار است. این امر منجر به نابه‌سامانی جمعیت، فعّالیت، خدمات و کارکردها و در نتیجه، افزایش میزان آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی در برابر مخاطرات طبیعی و از آن جمله زلزله می شود. در این ارتباط، تعیین الگوی مناسب نظام استقرار سکونتگاه ها برای محدودکردن اثرات نامطلوب زلزله، ضروری به نظر می رسد که تلاش شده تا در منطقۀ مورد مطالعه به انجام رسد. روش: این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و با روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته است. داده های مورد نیاز از مطالعات کتابخانه ای و داده های مرکز آمار ایران 1390 گردآوری شده اند. جامعۀ آماری این تحقیق شامل 74 روستای بخش مرکزی شهرستان مرند می باشد که به صورت تمام شماری مورد مطالعه قرار گرفتند. در این راستا از بین مدل ها و تکنیک های مورد برّرسی برای تحلیل فضایی، مدل همبستگی خودکار فضایی مبتنی بر شاخص مورن i، جهت تعیین پراکندگی/ تمرکز آسیب پذیری فضایی سکونتگاه های روستایی و آزمون آماری کالموگراف اسمیرنف جهت تحلیل معناداری تفاوت توزیع روستاها در سطوح مختلف آسیب پذیری در محدودۀ مورد مطالعه استفاده شد. در پردازش و تحلیل داده ها و نیز نمایش نتایج، سیستم اطّلاعات جغرافیایی (gis) مورد توجّه بوده است. یافته ها: نتایج تحلیل مورن i، آمارۀ 94/0 را نشان می دهد. بر این اساس، چنین به نظر میرسد که از نظر هندسۀ فضایی، الگوی اسکان حاکم در منطقۀ مورد مطالعه، متمرکز یا خوشه ای بوده و روستاها به صورت متعادل و یکنواخت در محدودۀ مورد مطالعه توزیع نشده اند. نتایج آزمون کالموگراف اسمیرنف نیز نشان می دهد که آمارۀ آزمون dmax=0.205)) از مقدار بحرانی w(1 )بزرگتر است. این نشان‌دهندۀ وجود تفاوت معنادار بین توزیع روستاها در طبقات مختلف آسیب پذیری با مقادیر مورد انتظار است. محدودیت ها/ راهبردها: فقدان پیشینۀ تحقیق کافی، از چالش های مطالعۀ حاضر است. راهکارهای عملی: با عنایت به آسیب پذیری بالای محدودۀ مورد مطالعه و الگوی فضایی حاکم بر منطقه، در برنامه ریزی توسعۀ فضایی روستاها، لازم است تغییرات در ویژگی های اقتصادی اجتماعی و کالبدی فضایی آنها لحاظ شود تا آسیب پذیری کاهش و محدودۀ مورد مطالعه نسبت به شرایط بحرانی انعطاف پذیر شود. اصالت و ارزش: پژوهش حاضر در مقایسه با مطالعات صورتگرفته، به دنبال ارائۀ رویکردی متفاوت و نو برای مطالعۀ فضایی آسیب پذیری سکونتگاه ها است.